QUÂN VƯƠNG - THUẬT TRỊ NƯỚC - Trang 95

Tuy nhiên, quân vương nên cẩn trọng khi tin tưởng và hành động.
Ông không nên sợ ngay cả cái bóng của mình. Ông phải biết kết hợp tính
thận trọng với lòng nhân ái, sao cho quá tin cũng không khiến ông thành
người bất cẩn và quá nghi ngờ cũng không khiến ông thành kẻ không thể
chấp nhận được.
Từ bàn luận trên, một câu hỏi được đặt ra là nên làm cho dân yêu
hay là cho dân sợ. Câu trả lời là bậc quân vương cần cả hai điều đó. Tuy
nhiên, khó có thể kết hợp được cả hai điều này, nhưng được dân sợ thì an
toàn hơn nhiều so với được dân yêu quý nếu chỉ được chọn một trong hai.
Con người thường là vô ơn, hay thay đổi, giả tạo, lừa dối, tránh né
hiểm nguy, và hám lợi. Khi ngài hành động vì lợi ích của họ, họ là của
ngài, họ cống hiến cho ngài máu của họ, tài sản của họ, cuộc sống của họ
và con trai họ, như tôi đã nói ở trên71 [71 Xem chương 9], nhưng đó là khi
hiểm nguy còn ở xa. Khi hiểm nguy cận kề ngài, họ sẽ trở mặt.
Quân vương nào hoàn toàn dựa quyền lực của mình vào những lời
nói đó trong khi lại không hề có những phòng ngừa cần thiết thì tất sẽ suy
vong, bởi tình thân hữu có được bằng một giá nào đó, chứ không phải bằng
sự vĩ đại và sự cao quý của nhân cách, thì có thể mua được nhưng không
thể sở hữu, và lúc cần đến, lại không thể dùng được.
Người ta thường ít ngần ngại khi làm hại người mà họ yêu mến hơn
là làm hại người mà họ e sợ. Tình thân thiết được gắn với nhau bằng
những mắt xích trách nhiệm, mà con người vốn là những kẻ tồi tệ sẽ sẵn
sàng bẻ gẫy những mắt xích đó bất kỳ lúc nào vì lợi ích riêng. Thế nhưng
nỗi e sợ lại được duy trì bởi sự sợ hãi những trừng phạt sẽ không bao giờ
rời xa họ.
Tuy nhiên, bậc quân vương cần khiến người khác e sợ nhưng không
thù ghét mình, cho dù có thể không được yêu mến; bởi vì có thể kết hợp rất
tốt giữa bị e sợ và không bị ghét, và điều đó hoàn toàn dễ dàng khi ông
không xâm phạm đến của cải và vợ con của những kẻ bề tôi cũng như của
thần dân. Nếu muốn hành quyết ai, ông nên tiến hành khi có những tội danh
rõ ràng và phán quyết hợp lý. Nhưng quan trọng hơn hết, ông cần tránh
xâm phạm tài sản của người khác. Thường thì con cái sẽ quên cái chết của