lý lao động, đất đai và vốn được soạn thảo và thực thi theo hướng khuyến
khích doanh nghiệp đầu tư, nhất là vào các nhà máy. Ấn Độ gây thất vọng
về cả hai mặt: soạn thảo các quy định thân thiện với người lao động và đề ra
các chuẩn mực chuyển nhượng đất đai khả thi.
Từ 1989 đến 2010 Ấn Độ đã tạo ra khoảng 10 triệu việc làm mới trong
lĩnh vực sản xuất, nhưng theo chuyên gia kinh tế của Ngân hàng Thế giới
Ejaz Ghani, gần như tất cả những việc làm ấy được tạo ra trong các doanh
nghiệp có quy mô nhỏ, không chính thức và thích hợp nhất để tránh né bộ
máy quan liêu cũng như các quy tắc cực kỳ gò bó của Ấn Độ về sa thải công
nhân.
Người ta thường nói rằng ở Ấn Độ các luật lao động phiền hà đến
mức thực tế ta không thể tuân thủ một nửa này mà không vi phạm một nửa
kia. Ghani đã chỉ ra rằng sự nảy nở các xưởng nhỏ này đã diễn ra bất chấp
các cải cách nhằm giúp doanh nghiệp dễ dàng xây dựng nhà máy lớn hơn để
xuất khẩu hàng hóa. Các phân xưởng nhỏ không chính thức, mà nhiều
xưởng chỉ có một người hoạt động, chiếm 39% lực lượng lao động sản xuất
của Ấn Độ, tăng từ 19% vào 1989, và chúng quả tình quá nhỏ để cạnh tranh
trong thị trường toàn cầu.
Trong những lần đến New York vào những năm 1990, tôi còn nhớ đã
có ấn tượng mạnh khi thấy quá nhiều nắp cống trên đường phố ở Manhattan
được khắc dòng chữ “Sản xuất tại Ấn Độ”. Tôi đã cảm thấy được khích lệ ít
nhiều với hình ảnh đó, tâm niệm rằng có lẽ đó là một dấu hiệu sớm sủa báo
hiệu sự tiến triển của thời đại sản xuất, nhưng niềm hy vọng ấy chưa bao giờ
thành. Doanh nhân phần mềm Ấn Độ Jaithirth Rao viết hồi tháng 1-2014
rằng một người bạn đã rà soát văn phòng của mình để tìm thứ gì đó được
sản xuất tại Ấn Độ và thấy rằng “thảm từ Trung Quốc, đồ nội thất từ
Malaysia, thiết bị chiếu sáng từ Trung Quốc, vách ngăn bằng kính thì từ
khắp nơi, Jebel Ali ở Trung Đông và đại loại”.
Rao viết tiếp, ngay cả những bức tượng thần voi Ấn giáo Ganesh, nhan
nhản khắp Ấn Độ hiện nay, cũng đang được nhập khẩu từ Trung Quốc.
Các sản phẩm thông dụng như thảm và đèn chiếu sáng được sản xuất
tại Trung Quốc có lẽ còn hiểu được, nếu xét về hiệu quả kinh tế đại quy mô
