đến chính sách chống độc quyền. Phần Lan cũng là nước Liên minh châu Âu
đứng đầu cuộc khảo sát. Tuy nhiên, nước này đã hồi phục chậm nhất từ cuộc
khủng hoảng 2008, chậm hơn nhiều so với Mỹ, Đức và Thụy Điển, và gần
ngang hàng với các nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất ở Nam Âu. Phần Lan
đã trả giá vì để cho các khoản nợ và lương tăng nhanh và phụ thuộc nặng nề
vào xuất khẩu gỗ và các nguyên liệu thô khác vào một thời điểm mà giá toàn
cầu của các mặt hàng này suy sụp. Trường tiểu học tốt không giúp gì cho
Phần Lan khi các lực thay đổi quan trọng hơn đang phát tác.
Ngân hàng Thế giới cũng đưa ra bảng xếp hạng các nước về mọi thứ từ
chất lượng đường sá cho đến số ngày làm thủ tục lập doanh nghiệp, và các
thứ hạng này đã trở nên rất phổ biến. Điều đó tạo ra một rắc rối, vì không ít
quốc gia đã bắt đầu thuê cố vấn giúp họ nâng cao thứ hạng (một ví dụ khác
về tác động của Quy luật Goodhart). Năm 2012 Tổng thống Vladimir Putin
đặt mục tiêu nâng thứ hạng của Nga về “thuận lợi cho kinh doanh” từ 120
lên top 20 trong vòng sáu năm, và ông đã sớm thấy kết quả. Đến 2015, Nga
đã được xếp hạng 51 – cao hơn 30 bậc so với Trung Quốc, và 60 bậc so với
Brazil và Ấn Độ. Điều đó đặt ra một câu hỏi: Nếu kinh doanh ở Nga dễ dàng
đến thế, tại sao không ai làm ăn ở đó? Moscow vào năm 2015 càng thù
nghịch và cô lập với giới kinh doanh quốc tế, hơn nhiều so với Trung Quốc,
Brazil hay Ấn Độ. Tôi cố gắng tối đa tránh dựa vào các con số dễ bị thao
túng và tuyên truyền chính trị.
Các lực tạo chuyển biến quan trọng nhất dao động tùy theo năm và tùy
theo nước. Trong thời Hậu khủng hoảng, câu chuyện kinh tế nổi trội là về nợ
nần: những quốc gia đã cố gắng nhiều nhất để trả bớt nợ dồn từ trước 2008,
và con số đáng ngạc nhiên các nước đã sa lầy sâu hơn vào nợ trong nỗ lực
chống lại sự tăng trưởng chậm do mắc nợ gây ra. Nhìn chung, giờ đây thế
giới có gánh nặng nợ lớn hơn so với năm 2008, một vấn đề thực sự. Nhưng
chương đầu tiên của tôi không bàn quy luật về nợ – mà bàn về người và dân
số, vốn dĩ có thể có một tác động lớn hơn trong tương lai.
Một cách đơn giản khác là định nghĩa tỷ lệ tăng trưởng kinh tế như
tổng số giờ người ta làm việc và sản lượng theo giờ tức năng suất. Nhưng
