may mặc, giày dép, hoặc thực phẩm chế biến, mà giá thấp thường là ưu
điểm bán hàng quan trọng, vận mệnh kinh tế sẽ càng dễ biến thiên cùng với
giá trị của đồng tiền. Nhưng nếu nước ấy chế tạo hàng hóa đắt tiền – nhất là
hàng có thương hiệu mà khách hàng sẵn sàng trả giá cao – thì giá trị đồng
tiền vẫn có sự tác động, nhưng ít hơn.
Các trường hợp kinh điển là Đức và Nhật Bản, những nước đã duy trì
được những đợt tăng trưởng mạnh mẽ kéo dài trong những năm 1970 và 80
bất chấp nội tệ tăng giá mạnh, do “Made in Germany” và “Made in Japan”
đã được xem như đồng nghĩa với tiêu chuẩn khắt khe và công nghệ chính
xác. Câu chuyện tương tự đã diễn ra ở Thụy Sĩ; không một đồng tiền nào
tăng giá cao hơn trong thập kỷ vừa qua bằng đồng franc Thụy Sĩ, nhưng tỷ
trọng của nước này trong kim ngạch xuất khẩu toàn cầu vẫn ổn định trong
khi hầu hết các nước phát triển khác đều suy giảm.
Ngân hàng quốc gia và nhiều cơ quan khác đã nghiên cứu “tại sao Thụy
Sĩ lại đặc biệt” về mặt này, và câu trả lời là quốc gia này có mảng xuất khẩu
rộng – gồm dược phẩm, máy móc, và dĩ nhiên đồng hồ – với chất lượng cao
đến độ khách hàng vẫn gắn bó với sản phẩm của Thụy Sĩ ngay cả khi đồng
franc mạnh đẩy giá tăng lên. Theo Đồ bản về Phức độ Kinh tế (The Atlas of
Economic Complexity), chỉ mỗi Nhật Bản có mảng hàng xuất khẩu tinh vi
rộng hơn so với Thụy Sĩ. Khi đến Zurich và Geneva, tôi thường cảm nhận
được sự vô cảm bất thường này đối với giá cả, bởi vì ngay cả dịch vụ khách
sạn cũng đầy chất lượng và hiệu quả dường như thỏa đáng với cái giá đắt đỏ.
Ngay từ giữa những năm 1990, tôi đến nhà hàng Hiltl, một địa điểm nổi
tiếng ở Zurich có từ 1898, và đã thấy những người hầu bàn dùng thiết bị
cầm tay để chuyển lệnh ngay lập tức vào trong bếp. Hiltl được cho là nhà
hàng chay lâu đời nhất trên thế giới và đồng thời cũng là một trong những
nơi đầu tiên dùng công nghệ di động này – một sự kết hợp điển hình theo
phong cách Thụy Sĩ.
Một bước tiến hóa tương tự để đi đến sản xuất tiên tiến đang diễn ra ở
Trung Quốc, quốc gia đang leo thang từng bước để làm hàng xuất khẩu sao
cho ít phụ thuộc hơn vào đồng tiền giá rẻ nhằm giữ thị phần toàn cầu. Công
