Có bốn dấu hiệu cơ bản của bong bóng thị trường chứng khoán: giá cả
gia tăng với một nhịp độ không thể lý giải so với tỷ lệ tăng trưởng kinh tế
nền tảng; mức vay cao để mua chứng khoán; tình trạng bán quá khả năng
vốn của các nhà đầu tư lẻ; và mức định giá cắt cổ. Vào tháng 4-2015, khi thị
trường Thượng Hải tăng hơn 70% trong sáu tháng liền, tờ Nhân dân Nhật
báo của nhà nước hô vang rằng thời kỳ vàng son “chỉ mới bắt đầu”. Nhưng
thị trường đang trỗi dậy bất chấp thực tế rằng nó đã đạt đến cực điểm của cả
bốn số liệu bong bóng, một chuyện hiếm. Giá cổ phiếu tiếp tục tăng, mặc dù
tăng trưởng kinh tế chậm lại và lợi nhuận của doanh nghiệp suy giảm.
Lượng tiền các nhà đầu tư Trung Quốc đã vay để mua cổ phiếu tương đương
9% tổng giá trị cổ phiếu có thể giao dịch – mức mua cao nhất bằng nợ với
bất kỳ thị trường chứng khoán nào trong lịch sử. Có những ngày, lượng cổ
phiếu giao dịch ở Trung Quốc nhiều hơn của tất cả các thị trường chứng
khoán khác trên thế giới cộng lại. Mỗi tuần có hàng triệu thường dân Trung
Quốc đăng ký làm nhà đầu tư thị trường, bị xui bởi những bài viết trên các
phương tiện truyền thông nhà nước ca ngợi hiệu quả của việc mua cổ phiếu.
Hai phần ba các nhà đầu tư mới chưa có bằng tốt nghiệp trung học. Ở làng
quê, nông dân đã lập các sàn giao dịch chứng khoán nhỏ. Một số người kể
rằng họ dành thời gian cho giao dịch nhiều hơn cả việc đồng áng.
Kinh tế gia Trung Quốc Ngô Kính Liễn từng nói rằng thị trường chứng
khoán Trung Quốc “còn tệ hơn sòng bạc, vì sòng bạc còn có luật”.
Tháng
6-2015 thị trường bắt đầu sụp đổ, và trái ngược với đầu năm 2008, lần này
chính phủ can thiệp mạnh – chẳng hạn, bằng cách ra lệnh cho các nhà đầu tư
không được bán và đe dọa truy tố những người đã bán ra. Nhưng Bắc Kinh
đã không thể chặn đà sụt giảm của thị trường, và khi thị trường Thượng Hải
mất hơn một phần ba giá trị trong vòng vài tháng, niềm tin phổ biến rằng
chính quyền độc đoán ở Bắc Kinh có thể tạo ra bất cứ kết quả kinh tế nào
theo ý muốn đột nhiên thay đổi. Các nhà dẫn dắt quan điểm toàn cầu đã bắt
đầu đặt câu hỏi về danh tiếng của Bắc Kinh trong việc khéo léo xử lý nền
kinh tế, khi mà giờ đây giới lãnh đạo đã làm nổ bong bóng trong thị trường
cổ phiếu, trái phiếu và nhà đất. Tất cả những bong bóng ấy đã đặt ra mối đe
dọa rõ rệt cho sự trỗi dậy của Trung Quốc.
