165
Vùng Bình Định mở ra, khá thoáng, đồng ruộng rộng
rãi hơn Quảng Ngãi, rừng dừa xanh tươi, “Công đâu
công uổng công thừa? Công đâu múc nước tưới dừa
Tam Quan”. Giống dừa Tam Quan một thời đã phổ
biến xuống Cần Thơ. Đâu hồi năm 1940, lúc còn học
Trung học, hai anh bạn cứ cãi nhau suốt buổi, anh này
bảo Tân Quan, anh kia cãi Tam Quan, cả hai anh đều
ở Sóc Trăng và Long Xuyên, rốt cuộc chẳng biết ai
đúng, ai sai. Cái thời ít giao lưu trong một nước, khổ
quá! Nay thì được đi ngang qua Hoài Nhơn, chợ quận
sung túc với quán ăn, món gà chiên, xe cộ Bắc Nam
dừng tạm trên con đường thiên lý. Đây là nơi Đào Duy
Từ chăn trâu, từ Thanh Hóa dò dẫm đến, được quen
biết và tạo sự tin cậy với quan khám lý Trần Đức Hòa.
Quan khám lý làm quan nhà Lê, mặc nhiên phải theo
chúa Trịnh nhưng khi chúa Nguyễn vào Nam gây thanh
thế thì đã nhanh nhẹn theo chúa Nguyễn; địa thế Bình
Định quá xa Thăng Long, gần Huế hơn. Chúa Sãi rất
hài lòng vì mới vào Nam mà đã lập tức tiếp thâu được
một vùng đất ở xa lại giàu có. Đào Duy Từ được thờ
ở Quảng Bình, trong ải Vũ Thắng quan, theo mô hình
những đời nhà Nguyễn. Giữa vùng đất bạc màu, đồng
bào vẫn cố trồng lúa, khoai mì. Được biết vào mùa lũ,
nước trên dãy Trường Sơn đổ xuống như thác, ngập
lên hơn một mét. Trong Đại Nam Nhất Thống Chí, ghi
“Ở trong lòng cửa Vũ Thắng thờ Khai quốc công thần
Đào Duy Từ, vì cổng này nằm trên lũy do ông thiết kế,
