SƠNNAM
TIẾP CẬN VỚI
ĐỒNG BẰNG
SĨNG CỬU LONG
phiên ít nhất 4 ngày. Gặp Tôn Thọ Tường đang cộng tác
cho bộ máy thực dân, Tôn Thọ Tường biết vinh nhục,
đã xuống xe song mã đón chào, nhưng Huỳnh Mẫn Đạt
lánh mặt. Dụng ý của họ Huỳnh là đi quan sát cái “ánh
sáng văn minh Tây phương”, nghe thử nhạc Tây do quân
đội trình diễn cho dân giải trí. Hai bên làm thơ đối đáp.
Họ Huỳnh mắng Tôn Thọ Tường, Tôn Thọ Tường nhìn
nhận rằng theo Tây thì nhục nhã “xe ngựa bao nhiêu bụi
bấy nhiêu. Hăm hở nhạc Tây nghe trỗi mạnh, Nghe qua
ngùi nhớ giọng tiên triều”, tức là nghe nhạc Tây gây
phấn khởi nhưng vẫn nhớ đến nhạc thuở vua Tự Đức.
Rồi Huỳnh Mẫn Đạt về Rạch Giá, sống đủ tiện nghi nhờ
bên vợ là giới “nhà giàu mới” khi Tây mới qua đã mua
bán lúa gạo, con cháu lo khẩn đất trở thành điền chủ để
sau này qua Pháp du học.
Bối cảnh đặc thù như thế. Kể lại để thấy với kinh tế
thị trường hễ lanh lẹn, biết hội nhập thì dễ thích ứng.
Sống giàu sang hưởng thụ tiện nghi vật chất của “tân
trào” nhưng lương tri còn ít nhiều ray rứt. Bởi vậy đề
tài “Từ Thứ qui Tào” với vận “oi, thoi, còi, voi” nghe
khôi hài chua chát nhưng được giới điền chủ thi nhau
xướng họa để tự chế giễu, xóa mặc cảm.
Có qui chế, như đã nói, do Pháp đặt ra cho phép người
nào muốn ra Huế thì ra, nhưng đa số đều ở lại với vườn
ruộng bạn bè. Số người (không theo Pháp nhưng không
chịu tản cư ra Trung Kỳ khá đông) lừng khừng, bất mãn
với Pháp vì mất thể diện là lực lượng đáng kể. Pháp mở
