241
báo chí. Và thương cảng, hải cảng là hạ tầng cơ sở, nào
hoa tiêu, bến bãi, thủ tục hải quan, bảo hiểm... Chiếm
ba tỉnh miền Đông, Pháp thử nạo vét kinh Bảo Định,
rạch Bến Lức. Năm 1875, lại dùng nhân công (cưỡng
bách làm xâu như thời Tự Đức) để đào con kinh Trà
Ôn, kinh Chợ Gạo nhằm đưa lúa gạo phía đồng bằng
lên cảng Sài Gòn, đồng thời để di chuyển dễ dàng quân
đội, khi hữu sự.
Năm 1893, với ngân sách Đông Dương (vay của
chính quốc, trả lại có kỳ hạn), viên Toàn quyền De
Lanessan ra cáo thị đấu thầu ở Paris. Công ty tàu
cuốc Montvenoux trúng thầu với giá 35 xu một thước
khối, năng suất ấy tăng lên, tháng đầu chỉ đào 60.000
thước, đến tháng thứ 25 phải gia tốc 200.000 thước
khối. Đào con kinh Xà No nối ngọn rạch Cần Thơ qua
ngọn sông Cái Lớn bên Rạch Giá, vẫn là theo định
hướng mà từ trước Thoại Ngọc Hầu đã áp dụng: nối
một ngọn rạch của sông Hậu qua một ngọn rạch của
phía vịnh Xiêm La, đưa nước lụt của sông Hậu tuôn
ra biển, ít tốn công vì nơi gần sông Hậu sẵn rạch Cần
Thơ và phía Rạch Giá đã có sông Cái Lớn, chỉ đào ở
khoảng giữa là nối liền. Có thể gọi đây là “quả đấm
chiến lược” về kinh tế và chính trị, biểu dương sức
mạnh cơ khí của Tây phương. Trước kia, khi thiết kế
xong con đường sắt Sài Gòn - Mỹ Tho, nông dân ta
như hoảng sợ, xe lửa chạy trên đường sắt khá nhanh
là điều không thể tưởng tượng được. Đầu máy xe lửa
