337
bán, cá thì con lớn, con nhỏ, thiếu tiêu chuẩn. Nuôi con
chó phèn để làm bạn. Gặp bạn thì nhậu, quanh quẩn vài
ba chuyện tiếu lâm. Nhà cửa thưa thớt, nhà nước khó
cất trường vì học trò quá rải rác không dễ gì gom được
mươi đứa. Muốn ra chợ làng, chợ quận để làm mướn
nhưng không tiền đóng giấy thuế thân.
Lềnh khênh rong đuôi chồn,
Đặc nước, bông súng bông.
Ô rô và ráng sậy,
Mọc đầy theo mé lung.
Mắm đen chen dà diệp,
Che khuất mấy cánh đồng.
Nơi đây, nơi giáp giới,
Ba ngả, một đường lung
Một thầy giáo làng mô tả như thế, dà diệp là dừa
nước; bông súng bông là loại bông súng ăn ngon, cọng
khá to, so với loại nhỏ là bông súng ma. Khung cảnh
trên đây ngày càng thu hẹp vì dân số ngày càng tăng lên.
Đời Minh Mạng đã lập địa bạ, nghĩa là trước đó thôn
xóm đã thành hình trong bước đầu. Vùng đất mới ven
vịnh Xiêm La, ven sông Cái Lớn gồm đa số người Hoa
(Hà Tiên, Bạc Liêu) rất năng động. Người Việt còn quá
ít. Tên chính thức của làng xưa nghe lạ tai, lắm khi thơ
mộng. Rạch Cái Bần (nơi vàm có nhiều bần) được gọi
làng Thủy Liễu, bần là cây liễu ở mé nước, bãi bùn, và
người Khơme theo mẫu hệ được mang họ Liễu! Rạch Cà
Bơ He, tức là sấu lội ngang dọc từng bầy được Hán hóa
