343
nhưng phèn mặn. Nước phải đủ độ mặn mới thích hợp
với cây đước, bằng không thì chỉ là cây giá, cây mắm
hoặc cây bần.
Rừng tràm là nơi tạm làm ruộng được. Dọn đất, nhổ
bỏ gốc tràm rồi lần hồi thử nghiệm. Lúa là giống có rễ
ăn cạn trên đất, bởi vậy, với nước trời, làm ruộng một
vụ, thất thâu nhưng có còn hơn không, gạo xấu. Đến
mùa, chim chuột, heo rừng, nai tha hồ cắn phá trong
một hai đêm thì xem như trắng tay. Dân cư ngày một
đông, khi đất rừng tràm lần hồi trở nên đất thuộc (có
lẽ thuần thục, nói trại). Lại còn việc hợp thức hóa đất
ruộng với thủ tục quá khó khăn, lên quận lên tỉnh, sau
rốt lên Thống đốc Nam Kỳ! Vẽ bản đồ, đủ thứ thuế,
trước bạ, đơn từ linh tinh, đơn xin cứ bị bác. Nhiều
người “chí thú làm ăn”, tin vào sự công bình của trời
đất! Rốt cuộc, nếu khôn ngoan thì bán rẻ cho người
nào đó, tay sai của điền chủ từ nơi khác đến. Giới làm
dịch vụ trở nên giàu có, nhờ mua đất giá rẻ, một kiểu
giựt trấn lột. Hoặc ham mê cờ bạc, vay nợ, chịu bạc
lời, rốt cuộc đem đất trừ nợ, còn dư chút ít tiền. Nếu
cậy bà con đông, cả xóm đều là dân khẩn hoang từ buổi
đầu thì có thể phản đối, giữ được chút ít đất sau khi lo
hối lộ. Hoặc xảy ra đâm chém, như trường hợp vụ án
Nọc Nạn, đánh thức lương tri của mọi người. Phải kêu
cho “thấu” thì trời mới nghe, lại còn vai trò ít nhiều
tích cực của báo chí công khai. Nhưng rồi cũng mất
mạng, mất đất!
