41
Năm 1863, khi chưa chiếm ba tỉnh miền Tây, đã cải
tạo mặt bằng của xưởng đóng tàu thời Tự Đức vốn nhỏ
bé trở thành công xưởng hiện đại của hải quân, với ụ to,
nhằm tu bổ những tàu cỡ lớn. Kế bên xưởng hải quân
là cơ ngơi dành cho lính hải quân. Công xưởng hải
quân bấy giờ gọi sở Ba Son, chẳng ai giải thích được
tại sao đặt ra cái tên ngộ nghĩnh này. Công nhân của
cơ xưởng gồm người Pháp, với người Việt vào tập sự.
Tầng lớp thợ thuyền người Việt đã ra đời.
Đường nay là Đồng Khởi thành hình trước khi người
Pháp đến, tu chỉnh lại, trở thành khu phố thanh lịch nhất.
Giới quân sự người Pháp thích trồng cây me, để tạo bóng
mát và gợi nét độc đáo của vùng nhiệt đới.
Đường Đồng Khởi vạch ra sẵn từ trước, trên mặt bằng
cao ráo. Lính thủy Pháp ra sức tu bổ, nâng cấp. Nay ta
thấy quá nhỏ hẹp nhưng bấy giờ là to lớn. Lúc Pháp chiếm
nước ta, bên châu Âu xe ô-tô còn trong vòng thử nghiệm,
như trò chơi khôi hài. Xe ô-tô chạy với nồi nước sôi,
sức nước làm xoay hai bánh ở đầu xe. Muốn chạy, cần
một người ngồi lom khom lo điều chỉnh sức hơi nước,
để xe chạy nhanh hoặc hãm bớt tốc lực. Thêm người tài
xế điều khiển hướng đi, quẹo trái quẹo mặt. Những cuộc
chạy thử nghiệm ấy gây tò mò cho giới trẻ. Lắm khi xe
phóng vào hàng rào nhà hai bên đường, hoặc cán người
đi bộ. Người lái và người thợ máy chưa làm chủ được
tốc lực. Thậm chí, nhiều người đề nghị cấm cái trò chơi
với ô-tô! Họ cho rằng ô-tô ngẫm lại rất nguy hiểm, không
