SƠNNAM
ẤN TƯỢNG
300 NĂM
lớn, hộc nơi kia nhỏ cũng phỏng chừng mà qui định.
Đến khi Nguyễn Ánh đặt cơ sở để tạo nguồn lương
thực chống Tây Sơn thì mới tạm đặt ra qui định tương
đối cụ thể. Nhưng so với các dinh trấn phía Bắc (hiểu
là ở miền Trung Bộ - SN) thì pháp chế ở đất Gia Định
khoan hồng mà thuế cũng nhẹ hơn”.
Ngay từ đầu, thời Nguyễn Hữu Cảnh, bày ra lệ dễ
dãi. Thật ra, muốn đo đạc diện tích ruộng, thẩm định
loại đất tốt hay xấu cần nhiều viên chức đủ khả năng
chuyên môn. Ở Nam Bộ, mãi đến đời Minh Mạng thập
thất (năm thứ 17, 1836) mới bắt đầu lập địa bộ. Trước
đó, ghi sơ sài, đất chia ra từng dây, mỗi khoảnh hình
chữ nhật. Hãy còn câu ca dao “Đất năm dây, cò bay
thẳng cánh”, dây tức là một dãy đất, dãy ruộng, chỉ kể
theo bề dài (xem Tự vị Huỳnh Tịnh Paulus Của). Tôi
hiểu: chính sách ruộng đất khẩn hoang buổi đầu vẫn
được áp dụng mãi đến đời Tự Đức, trước khi Pháp đến,
với những nét lớn:
- Ai khai thác đất thì tự nguyện đăng ký vào bộ sổ.
Nếu không, đất ấy sẽ mất về người khác, nếu người
khác ấy chịu đăng ký và nạp thuế... Vì vậy, trong thực
tế, người làm bốn mẫu ruộng, buổi đầu thích đăng ký
khoảng hai mẫu tốt nhất để làm chủ (có quyền sở hữu),
vài năm sau, phần đất xấu còn lại nếu trở nên tốt thì
đăng ký sau.
- Ai đăng ký vào bộ đinh, chịu đóng thuế đinh thì
mặc nhiên là dân đinh, đại khái, một kiểu “quyền công
