miệng nhắc đi nhắc lại, “Chà, tôi khoái Octopus quá!” Anh rất thất vọng khi
Clive cho biết, “Octopus tan rã rồi còn đâu.”
Chúng tôi chia nhau lên hai xe xong, Clive hỏi, “Chúng ta đi đâu bây
giờ?” và vì không ai có ý kiến nên tôi gợi ý, “Các bạn đã thăm Estella chưa
nhỉ?”, chưa có ai đi, bởi vậy chúng tôi hướng về phía đèo Puerto del Perdón
và cây cầu đá Puenta la Reina tuyệt đẹp. Chưa đến một tiếng sau, chúng tôi
đã tiến vào Estella, thị trấn cổ kính còn in đậm dấu vết chiến tranh từng chịu
đựng hơn một chục cuộc vây hãm, chính từ nơi đây, thời Trung cổ, các con
đường hành hương nối thẳng đến những thánh địa ở phía Tây. Tôi cho chiếc
xe moóc nhỏ của chúng tôi dừng lại trước một quán cà phê nhìn xuống một
quảng trường lâu đời nơi du khách từ khắp châu Âu hay tụ tập để rủ nhau
cùng đi về phía Tây cho an toàn.
Trong lúc chúng tôi nhấm nháp cà phê và nghỉ ngơi, tôi hỏi Gretchen xem
cô có hiểu rõ giai đoạn lịch sử lạ lùng ấy không, cô đáp, “Tây Ban Nha thời
Trung cổ thì cháu mù tịt,” vậy là tôi hỏi tiếp, “Cô có biết gì về các cuộc hành
hương không... tức là theo quan điểm của người Pháp ấy?”
“Chú muốn nói đến Compostela?” Thấy tôi gật đầu, cô đáp, “Ai cũng biết
về vấn đề đó. Qua sách của Chaucer.”
“Đây là nơi bắt đầu con đường đi về phía Tây,” tôi nói. “Tại quảng trường
nhỏ này. Nó đã tiếp đón hàng triệu người hành hương.”
Gretchen đứng lên, dạo một vòng quanh quảng trường kín đáo ấy, trở lại
chỗ chúng tôi và phát biểu một câu làm mọi người kinh ngạc: “Có thể đây
chính là đề tài em đang tìm kiếm. Quân Thập tự chinh ở Silves đã chứng tỏ
họ là những kẻ thất bại. Em nhận ra mình không thực sự quan tâm đến họ, vì
họ là một lũ du côn - lại còn giả nhân giả nghĩa. Nhưng những người đi trên
con đường này có niềm tin. Có lẽ đó chính là điều ngày nay chúng ta đang
thiếu - nhận thức sâu sắc về niềm tin.”
Chúng tôi quay lại xe và tôi dẫn cả nhóm đến một tu viện lịch sử đã canh
giữ con đường này suốt bảy trăm năm. Tòa nhà đã đổ nát gần hết và có một
hàng hiên mọc khá nhiều cây sồi cổ thụ. Chúng tôi trải chăn dưới bóng cây,
và qua bức tường đổ nát, có thể nhìn xuống một thung lũng trải dài mà
