Các kraal này tác động tiêu cực đến Cato. Ở Philadelphia, anh nhạo báng
trang phục châu Phi và không muốn học tiếng Swahili, ngôn ngữ của thiểu
số người châu Phi, nhưng dù vậy anh vẫn tin rằng nếu có khi nào người da
trắng bị tống cổ ra, người da đen sẽ có khả năng quản lý châu Phi ít nhất
cũng giỏi bằng các quốc gia như Bỉ và Bồ Đào Nha, có thể còn giỏi hơn.
Nhưng những người da đen mà anh gặp lúc này lại khiến anh kinh ngạc, vì ở
khắp Moçambique anh không nhận thấy dấu hiệu nào chứng tỏ họ đã sẵn
sàng cho chế độ tự trị, hoặc thậm chí là cho sự đóng góp nhỏ bé hữu hiệu
của mình vào chính quyền do người da trắng thống trị.
“Chắc chắn phải có một bộ phận lãnh đạo có học thức ở đất nước này mà
người ta không cho chúng ta biết chứ,” anh lập luận. “Người Bồ Đào Nha
đàn áp họ, tôi nghĩ thế, nhưng họ vẫn tồn tại bí mật. Cũng hợp lý chuyện
tám triệu con người hẳn phải được trau dồi kiến thức ở chừng mực nào đó.”
Nhưng anh chẳng bao giờ tìm được bộ phận lãnh đạo ấy. Nếu họ có tồn
tại đi chăng nữa thì cũng bị áp đảo đến nỗi tác động của họ chỉ là tối thiểu.
Mỗi lần chiếc pop-top cần tiếp nhiên liệu, anh lại mò vào khu vực phía sau
trạm xăng, bắt chuyện với bất cứ ai biết nói tiếng Anh, quan sát xung quanh
với con mắt sắc sảo, và những gì thu thập được đã khiến anh ngã lòng. Viễn
cảnh về một châu Phi hưng thịnh trở lại tiêu tan như một ảo ảnh lung linh.
Nhưng vốn là một thanh niên thông minh, anh cố hết sức để tập trung vào
bằng chứng mới này, và trong suốt hành trình dài lên miền Bắc, anh thường
xuyên bàn về đề tài đáng buồn đó.
“Ta có ba hình mẫu xã hội ở phía Nam châu Phi,” lần nào anh cũng mở
đầu như vậy, như thể đó là sự thật cơ bản để dựa vào mà phân tích. “Ta có
xã hội hà khắc do người da trắng thống trị ở Nam Phi và Rhodesia. Ta có xã
hội do người da đen nắm quyền ở Vwarda, Zambia và Tanzania. Và ta có xã
hội hợp tác do người da trắng thống trị ở các lãnh thổ thuộc Bồ Đào Nha,
Angola và Moçambique. Từ ba hình mẫu ấy tình hình sẽ tiến triển như thế
nào?”
Đánh giá về Nam Phi, anh có thái độ khoan dung lạ lùng, bị ảnh hưởng
bởi những nét dễ thương của các bạn Nam Phi mà anh gặp ở Lourenço
