quyển sách quay lại hiên nhà ông Hajj’, Cato yên vị chú tâm theo mạch
chuyện vua Afonso I, và trong khi đọc, một nỗi buồn mênh mang bao bọc
lấy anh khi anh được biết triều đại Afonso đã kết thúc trong thảm kịch. Các
nhà truyền giáo do Bồ Đào Nha cử tới giúp ông đã phát hiện ra rằng họ có
thể làm giàu bằng cách gom nô lệ cho các con tàu châu Âu đang bắt đầu thả
neo tại cửa sông Congo; nhóm nô lệ bị xích dã man đầu tiên bị đưa từ nội
địa ra bãi biển lại do chính các giáo sĩ chăn dắt. Các thương nhân đáng lẽ
phải hướng dẫn nhà vua thì lại trở thành hải tặc tiến hành chiến tranh chống
lại ông. Các cố vấn da trắng có nhiệm vụ góp phần đưa Congo vào khối hòa
hợp các dân tộc thì lại đánh hỏng tất cả những gì họ đụng đến và làm thất
bại mọi cố gắng văn minh hóa lãnh địa của nhà vua. Tệ hại hơn cả, những
người Bồ Đào Nha đã mang đạo Cơ Đốc đến và mở cửa giao thương cho
vương quốc lại nhanh chóng nhận ra rằng họ chẳng có lợi lộc gì nếu để khu
vực này được cai trị bởi một chính quyền trung ương vững chắc, vì vậy họ
ra sức ủng hộ bất cứ cuộc nổi loạn nào và tự khơi dậy làn sóng đấu tranh khi
phong trào chống đối của người bản xứ yếu đi. Mọi cố gắng nắm quyền lãnh
đạo của vua Afonso đều không thành. Những kẻ man di nhăm nhe kiếm chút
vàng bằng cách đem bán kẻ man di khác làm nô lệ đã nghe theo lời xúi giục
mà tiến hành đảo chính, và cuối cùng, bị phản bội bởi chính Thiên Chúa mà
ông đã chấp nhận, bởi những kẻ đại diện cho Thiên Chúa đó, bởi các gia sư
Bồ Đào Nha, và bởi chính thần dân của mình, ông đã tháo chạy khỏi tổ
quốc, không sao hiểu được sự sụp đổ đã nhấn chìm mình.
Cato gấp sách, và khi ông Hajj’ hỏi anh một câu, anh chỉ nhìn chằm chằm
vị thánh nhân cao gầy ấy rồi bước ra ngoài trời đêm mát lạnh. Không để ý
đến những khách bộ hành lướt qua mình trên đại lộ, anh lang thang về phía
pháo đài đến bên quảng trường xinh đẹp nằm giữa biển và dinh thống đốc, ở
đó anh nhìn thấy bức tượng quen thuộc tạc hình Vasco da Gama dõi mắt về
Ấn Độ, với hàng chữ khắc mà Cato từ trước tới giờ vẫn không thích nhưng
riêng lúc này lại khiến anh tức điên:
VASCO DA GAMA
1469-1524
