phố huy hoàng đã được vị vua Marốc lỗi lạc Moulay Ismail xây dựng lại hồi
cuối thế kỷ XVI và cho đến nay vẫn vẹn nguyên dáng vẻ ấy. Tôi đặc biệt
muốn Cato tìm hiểu về Moulay Ismail.
Nhưng trên đường đến Meknès đã xảy ra một sự sao lãng mà tôi không
lường trước được. Lúc chúng tôi đang băng qua những cánh đồng giờ đều
cằn cỗi và bị bỏ hoang, Joe bỗng dừng xe ra quan sát một phế tích bình
thường nào đó vẫn đang một mình chống chọi với thời tiết dễ cả hàng trăm
năm. Anh đá đá giày, kiểm tra xem các tảng đá gắn kết như thế nào, rồi quỳ
xuống bóp vụn một ít đất trong lòng bàn tay. Anh hỏi, “Có thật là những sa
mạc Bắc Phi mà chúng ta nhìn thấy bây giờ đã từng có thời là vườn tược và
ruộng lúa mì của La Mã?”
“Chắc chắn vậy,” tôi đáp.
“Chuyện gì đã xảy ra?”
“Từng nghe nói đến Leptis Magna chưa? Trên mạn bờ biển ấy?” Anh nói
là chưa, vì vậy tôi bảo, “Một lúc nào đó cậu nên đi xem. Không thì đi sâu
vào vùng đồi của Libi ở Germa.”
“Mình sẽ thấy gì ở đó?”
“Những thành phố rộng mênh mông từng kiểm soát các vùng đất thuộc
hàng màu mỡ nhất thế giới. Bây giờ thì đã thành sa mạc.”
“Thay đổi khí hậu? Lượng mưa chăng?”
“Chúng tôi cho rằng nguyên nhân là vì con người đã quá lạm dụng đất
đai. Tàn phá một trong những vùng nông nghiệp màu mỡ nhất mà La Mã
từng sở hữu.”
Joe nấn ná giữa cảnh hoang tàn đó một lúc, đứng nhìn quanh như thể đang
cố hình dung xem mảnh đất châu Phi này những ngày xưa huy hoàng trông
ra sao. Khi quay lại xe, anh hỏi, “Tên nơi ấy là gì vậy?” và tôi nói cho anh
biết, “Leptis Magna. Cậu mà đến đó rồi thì sẽ không bao giờ quên.”
Khi chúng tôi đi vào tâm cảnh quan của Meknès, tôi bảo Joe dừng xe một
lúc để tôi có thể chỉ cho Cato một thứ: “Cậu nhìn những bức tường đồ sộ
kia. Chúng che khuất một trong những thành phố đặc biệt nhất từng được
