thỏa mãn chỉ có lợi cho chủng loại, và vì thế không có thâm nhập ý thức
của cá nhân vốn dĩ tác động theo ý chí của chủng loại, nên đã phục vụ bằng
cách tự hy sinh cho một mục đích chẳng phải là mục đích của chính mình.
Vì vậy mà sau khi hoàn tất đại công trình rồi, kẻ yêu cảm thấy mình bị lừa
bịp, vì ảo ảnh đã biến mất, cái ảo ảnh nó làm cá nhân thành cái bung xung
của chủng loại. Vì thế cho nên Platon đã rất đúng khi ông nói: Voluptas
omniun maxime vaniloqua (Khoái lạc là huyễn hoặc hơn hết trong mọi sự).
Tuy nhiên, tất cả những điều trên đây giúp cho ta thấy rõ hơn về các
bản năng và kỹ thuật của các giống thú. Dĩ nhiên chúng cũng bị nô lệ cho
một ảo ảnh nó đề ra cho chúng một hình ảnh giả dối về sự thỏa mãn của
chính chúng, khi chúng làm việc cho chủng loại rất đỗi hăng say đến tự
quên mình; do đó con chim làm tổ, con côn trùng tìm đẻ trứng vào chỗ nào
thuận tiện nhất hoặc săn mồi mà chính mình không ăn được; nhưng để đặt
bên cạnh trứng làm thức ăn cho các con bọ sẽ ra đời, con ong, con vò vẽ,
con kiến hết lòng xây cất tinh vi và phòng ngừa thu vén thật là chu đáo. Một
ảo tưởng đã khoác lên sự phục vụ chủng loại cái mặt nạ của một ý định ích
kỷ hẳn điều khiển chúng. Đó chắc chắn là con đường huy nhất cho ta nhận
thức được quá trình nội tại hay chủ quan nằm tại nguồn các biểu thị của bản
năng. Nhưng bề ngoài, hay khách quan, người ta nhận thất ở các con vật sự
tuân phục bản năng nhất, một sự ưu thế trội hẳn của hệ thống hạch, tức là
thần kinh hệ vốn dĩ chủ quan, đối với hệ thống khách quan hay não; do đó
người ta có thể kết luận rằng các thú vật bị hướng dẫn không phải do các
thẩm định khách quan và xác đáng, nhưng do các biểu tượng chủ quan phát
sinh ra dục vọng, những biểu tượng chủ quan phát sinh do tác động của hệ
thống hạch lên óc, do đó, chúng bị một ảo tưởng nào đó chi phối; đó là quá
trình sinh lý của mọi bản năng.
Để chú giải cho các quan niệm này, tôi xin đề ra một tỷ dụ khác, mặc
dầu kém minh xác hơn, về bản năng ở con người; đó là chứng ăn dở ở
người đà bà có chửa; nguyên nhân của chứng này hầu như vì sự duy dưỡng
bào thai, đôi khi đòi hỏi một sự thay đổi đặc biệt hay nhất định nào đó của
cái máu huyết mà nó thụ nhận; nên cái thức ăn nó phát sinh ra sự thay đổi
ấy tức thời thúc đẩy người đàn bà phải thèm khát nó; ở đây cũng lại là một
