gọi là gen gây chết giới (Sex lethal) định vị trong X đóng vai trò chủ yếu
trong sự xác định giốỉ tính ở ruồi quả theo cơ chế sau:
• XY/AA -> 0,5 gen Sxl không hoạt động -> con đực.
• XX/AA -> 1,0 -> gen Sxl hoạt động -> con cái.
Nếu gen Sxl hoạt động ngược lại (hoạt động ở phôi đực và không hoạt
động phôi cái) thì sẽ gây chết cho phôi (nên có tên gọi là gen gây chết).
Trạng thái hoạt động của gen Sxl liên kết X (định vị trong X) liên quan
chặt chẽ với sự hoạt động của các gen khác định vị trong nhiễm sắc thể
thường (AA). Ví dụ, người ta đã phát hiện trong nhiễm sắc thể số 3 của ruồi
quả có gen lặn tra (transformer gene), nếu ở trạng thái đồng hợp sẽ biến ruồi
cái lưỡng bội thành ruồi đực bất thụ: các cá thể XX/tratra có tính trạng
giống con đực bình thường nhưng bất thụ.
+ Kiểu đồng giao tử là con đực (ZZ) và dị giao tử là con cái (ZW):
Kiểu xác định giới tính này quan sát thấy ở các loài bướm, chim và một
số loài bò sát, trong đó con đực có 2 nhiễm sắc thể tương đồng giống nhau,
còn con đực có cặp tương đồng khác nhau, nhiễm sắc thể W bé hơn và
không có đoạn tương đồng với Z. Ví dụ đối với gà thì gà mái có đôi nhiễm
sắc thể giới tính là ZW, còn gà trống có đôi nhiễm sắc thể giới tính là ZZ.
+ Kiểu xác định giới tính 2n - n (con cái -> 2n, con đực -> n):
Kiểu xác định giới tính này quan sát thấy ở một số sâu bọ sống thành xã
hội mà điển hình là ong mật. Ong mật có tổ chức xã hội rất phức tạp cả về
tổ chức phân công lao động và tập tính sinh hoạt cũng như sinh sản. Trong
một tổ ong, có khi đông đến hàng vạn con, thường có 3 loại cá thể: ong
chúa, ong thợ và ong đực. Ong chúa chỉ có một con có kích thước rất lớn
sống trong một ô riêng như cung điện được các ong thợ cung phụng nuôi
dưỡng bằng thức ăn đặc biệt “sữa ong chúa” rất bổ béo. Ong đực có nhiều
cá thể sống quanh quẩn trong tổ, không lao động, được các ong thợ nuôi
dưỡng, và chỉ làm nhiệm vụ giao hợp với ong chúa, cung cấp tinh trùng
trong cuộc “bay ân ái”. Ong thợ là những con ong cái, chiếm đa số nhưng
