Thưa quý công dân Athènes, bây giờ hãy xét xem vì sao Socrate
này lại kể chuyện ấy ra ở đây. Vì nay tôi phải giải thích với quý vị
căn nguyên của những lời vu khống mà tôi là nạn nhân. Khi biết câu
trả lời của Thần, tôi chợt thắc mắc: lời phán này muốn nói chi, mang
ẩn nghĩa gì? Bởi vì tôi thừa biết rằng mình chẳng mảy may có chút
kiến thức nào. Vậy thì Thần muốn nói chi, khi phán rằng tôi là kẻ
hiểu biết nhất? Chắc chắn là Ngài không thể nói dối; dối trá là điều
hoàn toàn trái ngược với bản chất của thần thánh. Hoang mang tột
độ như thế khá lâu, sau bao lần do dự, cuối cùng tôi đành phải lấy
quyết định tự tìm hiểu ý Thần. Trộm nghĩ nếu tìm được một người
giàu kiến thức hơn mình, lúc ấy tôi có thể thưa lại với Thần: đây là
người thông thái hơn tôi, thế mà Ngài lại dạy rằng tôi là người hiểu
biết nhất! Tôi bèn đến viếng một công dân vẫn được xem là thuộc
thành phần có nhiều kiến thức sâu rộng nhất thành quốc, hy vọng
rằng ở đây hơn bất cứ nơi nào khác, tôi sẽ có cơ may kiểm chứng lời
phán trên. Tôi đã khảo sát cặn kẽ nhân vật này – xin miễn nêu tên,
chỉ cần nói rõ rằng đấy là một trong các nhà lãnh đạo chính trị lớn
nhất của chúng ta -, và từ cuộc đàm luận với ông ta, tôi rút ra kết
luận rằng vị này đã gây được ấn tượng thông thái trước mắt nhiều
người, nhất là trước mắt của chính mình, song sự thực là y chẳng có
chút kiến thức nào. Khám phá trên khiến tôi cố gắng chứng minh
cho ông ta thấy rằng y không hề có những hiểu biết mà y tưởng có.
Hậu quả là tôi chỉ chuốc lấy sự thù ghét của ông ta và bạn bè tham
dự cuộc đàm thoại. Khi ra về, tôi không khỏi tự nghĩ mình hiểu biết
hơn vị này. Có thể đúng là cả ông ta lẫn tôi đều không biết chi đáng
kể, song trong khi ông ta tưởng mình biết mặc dù chẳng biết chi, thì
tôi tuy không biết chi cũng không hề tưởng là mình biết. Như thế, ít
nhất về điểm này, dường như tôi biết điều hơn: tôi không tưởng là
biết điều tôi không biết. Sau đó, tôi lại viếng một nhân vật khác, còn
được xem là thông thái hơn cả vị trước; tôi đi đến cùng một kết luận,
và ở đấy tôi cũng lại tự chuốc lấy oán hận của ông ta và rất nhiều
bạn hữu chung quanh.
