quay lại. Chuyện này cũng đã xảy đến với bà cách đây hai chục năm. Con
trai bà là Pierre đi lính thủy sang Tàu. Thư gửi đi cũng quay về như thế.
Rồi thiếu niên kia dõng dạc đọc:
“Moan Jean Marie Sylvestre, nhập ngũ ở Paimpol số hiệu 2091, chết
ngày 14…”
“Nó sao kia?” bà già sửng sốt hỏi.
“Chết! Nó chết!” thiếu niên kia nhắc lại. Lạy chúa! Cậu ta không có ác
ý đâu. Cậu ta nói tàn bạo vậy chỉ là do không biết nghĩ, chưa có kinh
nghiệm. Bà cũng đã lơ mơ đoán được điều này, nhưng chỉ thấy run sợ. Còn
bây giờ sự việc đã hai năm rõ mười, thì bà lại không thấy cảm xúc gì cả.
Trước hết là vì bà già quá rồi, sự xót xa đã chai lì, nhất là từ mùa đông năm
trước. Bà đã mất không biết bao nhiêu con cháu. Phải một lúc lâu bà mới
thấm thía, mới ý thức rõ rằng đứa cháu chết đây là đứa cháu cuối cùng của
bà, đứa cháu bà yêu thương, hàng ngày bà cấu khấn cho nó gặp mọi điều
lành, tránh mọi điều dữ, đứa cháu mà bà chờ đợi, bà mong ngóng, bà để hết
tâm trí vào nó.
Cũng có lúc bà thấy xấu hổ vì đã để lộ nỗi thất vọng của mình trước
một đứa nhỏ tuổi, song trong thâm tâm bà cũng thấm oán trách nó sao lại
báo tin cháu bà chết bằng những lời lẽ tàn bạo như thế!...
Bà đứng bần thần trước bàn giấy, vân vê moi khăn trong những ngón
tay gầy guộc.
Rồi bà nghĩ đến đường về, xa lắc xa lơ, chân lại chồn, lưng lại mỏi, đầu
óc rối bời, lòng dạ xót xa. Sao về cho tới nhà, tới cái túp lều, rồi khóa trái
cửa lại nằm để buồn phiền, để thương xót. Bà lo ngại quá.
Người ta đưa cho bà một ngân phiếu để đi lĩnh tiền tuất, ba chục francs
bán đấu giá đồ đạc của Sylvestre, rồi những lá thư, những chứng từ, và cái
hộp đựng huân chương. Bà cầm tất cả những vật đó rồi cứ đảo từ tay nọ
sang tay kia, không tìm ra túi áo để bỏ.
Qua Paimpol bà đi thật nhanh, chẳng nhìn ai, đầu cúi gằm, lưng còng
xuống như muốn ngã, hai tai vo ve. Bà đi rảo bước không chú ý đến mệt
