Không ở đâu mệnh lệnh “Một bước không lùi” của Stalin lại thấm thía
như ở thành phố mang tên ông. Trong thời nội chiến, thành phố này còn
mang tên Tsaritsyn (trong tiếng Tartar có nghĩa là thành phố nằm trên
Tsaritsa, tức là sông vàng). Ở đây loan truyền một huyền thoại rằng sự lãnh
đạo của Stalin ở đây đã đẩy nước triều chống lại Bạch vệ và cứu được cách
mạng. Ủy ban quân sự địa phương đã không ngần ngại dùng mọi biện pháp
để biến thành phố thành một pháo đài. Nhiệm vụ đó không hề dễ dàng.
Stalingrad nằm uốn cong hơn 30 km dọc theo bờ tây sông Volga. Những
người bảo vệ thành phố bị một dải nước trải dài chắn ngang sau lưng, mà
tiếp tế và tăng viện đều phải qua đó.
Tất cả dân cư trong khu vực đều được huy động. Tất cả những ai còn sức
khỏe, đàn ông, đàn bà tuổi từ 16 đến 33 — gần 200.000 người — đều được
sung vào các đội lao động do đảng ủy các quận tổ chức. Giống như ở
Moskva một năm trước, phụ nữ khăn trùm đầu và các trẻ lớn xếp thành hàng
và được phát những cái xẻng cán dài cùng những cái sọt để đào hào chống
tăng sâu hai mét trên nền đất pha cát. Trong lúc phụ nữ đào hào thì lính công
binh đi gài mìn chống tăng ở thành hào phía tây.
Trong khi đó, học sinh nhỏ tuổi hơn được phân công đắp lũy quanh các
bồn xăng trên bờ sông Volga. Có các thầy cô giáo trông nom, chúng khiêng
đất trên các cáng gỗ. Một chiếc máy bay Đức bất thần xuất hiện. Bọn con
gái không biết nấp vào đâu và thế là bom nổ vùi hai đứa con gái 14 tuổi. Khi
các bạn cùng lớp bới đất đưa được chúng ra thì thấy một trong hai đứa, Nina
Grebenikova, đã bị liệt vì gãy cột sống. Bạn bè choáng váng, sụt sùi dùng
cáng gỗ khiêng cô lên bệnh viện Stalingrad, ngay bên cửa sông Tsaritsa đổ
vào Volga.
Lực lượng phòng không được quyền ưu tiên, nhưng nhiều khẩu pháo vẫn
không có đạn. Hầu hết các khẩu đội gồm toàn thiếu nữ, chủ yếu là các đoàn
viên Komsomol, được tuyển lựa vào tháng 4 chỉ qua một câu hỏi duy nhất:
“Bạn có muốn bảo vệ tổ quốc không?” Các trận địa phòng không được bố trí
trên cả hai bờ Volga nhằm bảo vệ các công trình trọng điểm như nhà máy
điện ở Beketovka ngay phía nam và các nhà máy lớn ở khu vực phía bắc
