hốc. Những đường phố bị khoét cả hai bên. Miệng hang được phủ bằng
những tấm ván cháy và giẻ. Những người phụ nữ đã nhặt nhạnh mọi thứ có
thể dùng được”.
Ông đã viết về sự chịu đựng “gần như phi thường” của tất cả những con
người ở Stalingrad, cả binh lính và dân thường, nhưng rồi nhanh chóng gạt
đi mọi biểu hiện đa cảm — “những thứ đó không giúp gì được: thứ đem ra
đặt cược trong trận đấu này là sống hay chết”. Tiếp đó ông miêu tả xác một
người phụ nữ chết đuối dạt vào bờ dòng Volga, tay vẫn bám chặt một khúc
thân cây cháy dở “với những ngón tay cháy sém cong queo. Gương mặt cô
không còn ra hình thù: nỗi chịu đựng mà cô phải trải qua trước khi cái chết
giải thoát cho hẳn phải không thể tưởng tượng nổi. Đó là quân Đức đã làm
ra thế, ngay trước mắt chúng ta. Và chúng đừng có van xin những người
chứng kiến tha thứ. Sau Stalingrad chúng ta sẽ không tha gì hết”.
Mặc dù chỗ trú là ưu tiên hàng đầu, cư dân phải đối mặt với một điều
tưởng chừng không thể vượt qua là tìm thức ăn và nước uống. Mỗi lần tạm
ngưng bắn phá, phụ nữ và trẻ em lại tìm đến các hố đạn để xẻ thịt từ những
con ngựa chết trước khi lũ chó hoang và chuột róc sạch cái xác. Việc này thì
bọn trẻ là sếp sòng. Trẻ hơn, nhỏ con hơn và lanh lợi hơn nên chúng là
những mục tiêu khó hạ hơn. Đêm đến chúng chui vào các tháp đổ thóc bị
cháy nham nhở ở phía nam sông Tsaritsa, nơi quân Đức cuối cùng cũng
chiếm được. Ở đó chúng thường xoay xở đổ đầy thóc vào các túi, các bị rồi
nhanh chóng chuồn, nhưng lính canh Đức cũng giữ mấy cái kho này để quân
của họ ăn, đã bắn hạ mấy đứa. Đứa nào cả gan ăn trộm mấy hộp suất ăn của
quân đội Đức thì bị bắn tại chỗ, cả ở Stalingrad lẫn ở các vùng phía sau.
Lính Đức cũng lợi dụng trẻ con mồ côi ở Stalingrad. Những việc hằng
ngày như lấy nước vào chai rất nguy hiểm vì các tay bắn tỉa Nga đang nằm
chờ bất kỳ một chuyển động nào. Thế là, hứa cho một mẩu bánh mì, họ sai
bọn trẻ Nga xách chai ra sông Volga lấy nước. Sự nhẫn tâm như vậy đã có
tiền lệ vào giai đoạn đầu trận vây hãm Leningrad, khi dân thường bị lính
Đức đưa ra làm lá chắn sống. Bọn trẻ khác thì may mắn hơn. Chúng bám lấy
các trung đoàn và các sở chỉ huy Soviet. Nhiều đứa được dùng chạy vặt,
