cảm giác không thực. Gia đình giờ đây có màu sắc mộng mơ của ngày xưa.
Về lại gia đình, người ta thấy không thể nói về những trải nghiệm của họ.
Nhiều người đã lo chắc gì ở nhà người ta đã biết được chuyện gì đang diễn
ra. Tệ hơn cả là nếu nói thật thì liệu có nghiệt ngã với họ quá không vì để vợ
con ở nhà càng thêm thấp thỏm không yên. Thực tế duy nhất lúc này đó là
cuộc sống ác mộng mà họ không thể thoát đi đâu được. Có bị thôi thúc bởi ý
nghĩ đào ngũ thì cũng là tự nhiên nhưng không nhiều người nghiêm túc nghĩ
về chuyện đó. Kỷ niệm sinh động nhất của cả chuyến về phép là lúc từ biệt.
Với nhiều người, đó là lần cuối cùng. Họ biết mình đang trở lại địa ngục
ngay khi đi ngang qua tấm biển chỉ đường về Stalingrad: “Lối vào tử cấm
thành. Khách đến tham quan xin đặt tính mạng của mình và đồng đội vào
nơi nguy hiểm”. Nhiều người không biết đó là đùa hay thật.
Trang phục mùa đông được cấp phát vào cuối tháng 10. “Đúng là cung
cách Đức điển hình”, một sĩ quan nhận xét, “quần áo mặc hai mặt, màu nâu
xám và trắng”. Nhưng binh lính do ở trên thảo nguyên không có nước nên
lây rận tùm lum. “Trong thời gian ở đây chả việc gì phải nghĩ đến tắm rửa.
Hôm nay ngay mẻ đầu mình đã hạ tám tên rận”. Những chuyện đùa về “đám
du kích nhỏ” rồi cũng nhàm. Vài Hiwi Nga bày cho lính Đức một mẹo dân
gian trừ rận. Đó là lần lượt chôn từng thứ trang phục xuống đất, chỉ để chừa
một mẩu thò ra trên mặt đất. Rận bò ra đấy đem đốt là xong.
Các bác sĩ trung đoàn ngày càng lo tình trạng sức khỏe chung của binh
lính lúc đó. Khi các giấy chứng tử y tế của Tập đoàn quân số 6 được các bác
sĩ tham vấn đem ra tranh luận ở Berlin vào cuối tháng 1 năm sau, họ có một
biểu đồ tỷ lệ tử vong tăng chóng mặt do các bệnh truyền nhiễm, bệnh lỵ, sốt
thương hàn và sốt phó thương hàn
. Đường cong này vọt lên nhanh bắt
đầu từ tháng 7. Tuy số bệnh binh đại để vẫn như năm ngoái nhưng các
chuyên gia Berlin ngạc nhiên vì số ca tử vong tăng gấp 5 lần.
Bên Nga cũng ngạc nhiên với số ca bệnh của lính Đức và gọi luôn là
“bệnh Đức”. Các bác sĩ ở Berlin cũng chỉ đoán rằng “binh sĩ giảm sức đề
kháng” là do căng thẳng tích tụ và khẩu phần hao hụt. Nhưng dễ tổn thương
nhất té ra là những lính trẻ nhất, trong độ tuổi từ 17 đến 22. Nguyên số này
