hầm hết rồi, quanh chúng tôi cảnh vật thật buồn, đơn điệu và rầu rĩ. Thời tiết
mùa đông rất thất thường. Tuyết, mưa nặng hạt, sương mù rồi đột nhiên trở
ấm. Đêm đêm chuột chạy ngang qua mặt”.
Trang phục chóng tã hơn bắt đâu từ những ngày hỗn loạn trong vòng vây
vì phải di chuyển liên tục. “Bệnh dịch chấy rận thật đáng sợ”, một hạ sĩ
trong một trung đoàn tăng viết, “vì chúng tôi không có cơ hội tắm rửa, thay
quần áo hay bắt rận. Trong mũ sắt tôi tìm thấy tới 200 con quái vật bất ly
thân đó”. Một người lính vô danh đã ngẫu hứng chế lời mới cho một bài hát
thịnh hành:
^tDưới chiếc đèn lồng
Trong ngôi nhà nhỏ
Tối tối tôi ngồi
Lọ mọ bắt rận...$t
Trong những đêm dài của mùa đông nước Nga, tha hồ có dịp nói chuyện
về quê nhà và cuộc sống tốt đẹp biết bao trước khi đến Nga. Trong Sư đoàn
bộ binh số 376, họ than thở vì phải rời Angoulême sang Ostfront, bỏ lại
những quán cà phê, rượu vang rẻ tiền và những cô gái Pháp. Những ý nghĩ
lần ngược về xa hơn, đến ngày chiến thắng trở về năm 1940. Đám đông vẫy
chào, những cái hôn và sự tung hô mà phần nhiều là do ý nghĩ rằng đã hết
đánh nhau. Đại đa số dân chúng ca tụng công đức của Hitler đã đưa họ đi
qua một cuộc chiến ngắn ngủi thắng lợi với rất ít thương vong.
Thường thì khi ý nghĩ hướng về nhà, kèn harmonica cất lến những giai
điệu da diết trong hầm. Sau khi số phận đảo chiều đầy kịch tính như thế này,
người lính càng bấu víu vào tin đồn hơn bao giờ hết, với những câu hỏi
thường trực và những suy luận thiếu thông tin. Ngay cả sĩ quan của họ cũng
không biết mấy về tình hình thực tế. Một chủ đề khác liên quan đến cơ hội
thoát ra đó là vết thương hoàn hảo để không tàn phế hoặc không quá đau
nhưng vẫn đủ tiêu chuẩn để được chuyển ra ngoài bằng máy bay. Những
đồng đội mới được về phép trước khi bị vây đều nhận được ánh mắt ghen tị,
còn những ai quay lại ngay trước lúc bị vây thì phải nghe những câu đùa tuy
thân thiện nhưng chắc chắn là đau. Có một người không bao giờ than thở
