dụng. Rất hay có tình huống khi trung sĩ đi rảo một vòng đốc gác, người lính
còn nói, “Tôi ổn, bây giờ có cái mà ăn rồi”, và ăn một chút pa tê giàu mỡ.
Khi trung sĩ quay lại thì anh lính đã chết. Chết đói, Girgensohn nhận xét,
“không có gì lạ”.
Tỷ lệ các ca chết đói cao nhất là ở Sư đoàn bộ binh số 113. Đến đây thì
rốt cuộc Girgensohn đã phát hiện ra lời giải thích rõ ràng. Chủ nhiệm hậu
cần sư đoàn đã cho cắt giảm khẩu phẩn từ trước khi bị vây để tích trữ để
phòng những cơn mưa mùa thu cản trở việc tiếp tế. Kết quả là đến nửa cuối
tháng 11, lính đã thiếu dinh dưỡng rồi. Sau đó, một số sư đoàn còn mất hết
dự trữ khi rút chạy nên Sở Chỉ huy Tập đoàn quân số 6 đã dồn hết dự trữ
còn lại để chia đều. Thế là sự lo xa của ông chủ nhiệm hậu cần đâm ra làm
hại sư đoàn ông.
Girgensohn sau khi đầu hàng phải trải qua 7 năm trong trại cải tạo lao
động Nga, song ông vẫn tiếp tục quan tâm đến chủ đề này. Ông luôn cãi rất
hăng khi có ai nói “bệnh stress” là điều kiện phát sinh lẫn lời giải cho nhiều
cái chết không thể giải thích, kể cả nghiên cứu gần đây cho thấy con chuột
mà thiếu ngủ ba tuần sẽ chết và con người mà mất ngủ cũng chóng đi. Cái
kiểu cứ nhè ban đêm mà tấn công và liên tục quấy rối của quân Nga không
cho quân của ông nghỉ ngơi, ông thừa nhận, là có ảnh hưởng. Nhưng cách
giải thích của ông sau từng ấy năm thì phức tạp hơn nhiều. Ông tin rằng sự
kết hợp giữa kiệt sức, stress và giá lạnh đã đảo lộn ghê gớm quá trình trao
đổi chất của hầu hết binh lính. Có nghĩa là kể cả họ có nhận được 500 ca lo
mỗi ngày chẳng hạn thì cơ thể của họ chỉ hấp thụ được một phần mà thôi.
Thành ra có thể nói, chiến thuật của bên Soviet kết hợp với điều kiện thời
tiết và thiếu ăn đã dẫn đến, hoặc ít ra cũng góp phần, đẩy nhanh quá trình
chết đói.
Suy dinh dưỡng trầm trọng còn làm giảm sức đề kháng của binh lính
trước các bệnh truyền nhiễm như viêm gan, kiết lỵ trong thời gian đầu bị
vây, và những bệnh nghiêm trọng hơn vào thời gian cuối, nhất là thương hàn
và sốt phát ban. Ngoài thảo nguyên không có nước để tắm rửa, nói gì giặt
quần áo, đơn giản là vì không có nhiên liệu dể làm tan băng tuyết. “Ở đây ít
