ngày và thường chỉ được hơn 100 gam một chút. Thịt ngựa phụ thêm vào
“canh toàn quốc” từ nguồn tại chỗ. Thịt để ngoài trời lạnh được cái tươi
nhưng nhiệt độ quá thấp nên thịt không thể cắt bằng dao được. Chỉ có cưa
công binh mới xử lý được nó.
Lạnh và đói kết hợp, nghĩa là, lính mà không phải gác thì chỉ ru rú trong
hầm tiết kiệm năng lượng. Hầm quả là nơi ẩn náu khó mà rời được. Thường
thì đầu óc họ trống rỗng vì máu bị lạnh làm giảm hoạt động cả thể chất lẫn
trí óc. Sách vốn được chuyền tay nhau cho đến khi rách tướp hoặc bị vùi
trong bùn hay tuyết, nhưng giờ thì chả ai còn hơi sức đâu mà đọc. Cũng vậy,
các sĩ quan Luftwaffe điều hành sân bay Pitomnik cũng bỏ luôn cờ mà
chuyển sang chơi bài skat
vì không còn đủ sức để tập trung tâm trí nữa.
Tuy thế, trong nhiều trường hợp, thiếu ăn không làm người ta thờ ơ lãnh
đạm mà đưa đến những ảo tưởng điên rồ, giống như các truyền thuyết ngày
xưa về việc do thiếu dinh dưỡng mà người ta nghe thấy những giọng nói vô
hình.
Không thể truy được số người tự sát hoặc chết do stress chiến trường.
Trong các đội quân khác, như trên đã nói, những trường hợp như vậy tăng
cao khi binh lính bị vây, mà bị vây hãm thì không đâu bằng Tập đoàn quân
số 6 ở Stalingrad. Lính nằm trên giường ú ớ nói mê, có người còn tru như
sói. Nhiều người phát cuồng bị đồng đội khống chế hoặc đánh bất tỉnh. Có
người sợ những người bị suy sụp và phát điên như thể đó là bệnh truyền
nhiễm. Nhưng đáng ngại nhất là khi đồng đội bị bệnh lỗ mũi nở ra, môi
thâm xì và tròng mắt đỏ ngầu. Nỗi khiếp sợ bệnh sốt phát ban cứ tái diễn
đến lạ lùng, cứ như đó là bệnh dịch hạch thời Trung cổ vậy.
Cảm giác cái chết đến gần cũng kích thích cảm nhận mãnh liệt về tất cả
những gì họ sắp mất. Những người cứng rắn mơ cháy lòng về nhà mình và
khóc lặng lẽ khi nghĩ rằng sẽ không bao giờ gặp lại vợ con. Những người cả
nghĩ thì thì rà lại trong ký ức, hay ngẫm nghĩ về thế giới quanh họ, nhất là về
đồng đội, với hứng thú mới. Có người vẫn còn đủ cảm xúc để thương những
con ngựa đói vô vọng gặm một mẩu gỗ.
