bằng các dải mền”. Đến chiều anh ta thấy “số lính lạc đơn vị ngày càng
đông và thuộc đủ quân chủng khác nhau, xin cái ăn và chỗ trú”.
Thỉnh thoảng trời quang hẳn, nắng rọi trên tuyết lóa mắt. Chiều đến, bóng
râm có màu xanh thép, còn ở đường chân trời mặt trời đỏ như quả cà chua.
Tình trạng của hầu hết binh lính, chứ không chỉ thương binh, là hết sức
khủng khiếp. Họ khập khiễng trên những đôi chân bị cước, môi nẻ toác vì
cóng, mặt bệch ra như sáp, tưởng chừng sắp lịm đi. Những con người kiệt
quệ ngã nhào xuống tuyết và không bao giờ dậy nữa. Những người cần thêm
đồ ấm lột quần áo từ các xác chết thật nhanh ngay sau khi người ta chết. Một
khi xác đã đông cứng thì không thể cởi được nữa.
Các sư đoàn Soviet đang ở ngay phía sau. “Lạnh khủng khiếp”, Grossman
ghi lại khi đi cùng đơn vị mũi nhọn. “Tuyết và không khí giá lạnh làm đóng
băng quanh lỗ mũi. Răng đau nhức. Có những lính Đức bị đóng băng ở đây,
xác họ không bị hủy hoại, nằm dọc con đường chúng tôi đang đi. Không
phải chúng tôi giết họ mà là cái lạnh. Ủng và áo choàng của họ quá dở. Áo
chẽn thì mỏng trông như tờ giấy... Dấu chân đầy trên tuyết. Chúng cho
chúng tôi biết lính Đức rút chạy thế nào từ các làng ven đường, và từ những
con đường dẫn ra các hẻm núi, súng ống vứt lung tung”. Erich Weinert đi
cùng một đơn vị khác, nhìn thấy quạ bay vòng vòng rồi sà xuống móc mắt
các xác chết.
Ở một nơi trên đường đến Pitomnik, các sĩ quan Soviet phải dừng lại xác
định vị trí, vì xa xa phía trước có gì đó như một thị trấn nhỏ giữa thảo
nguyên mà không thấy có tên trên bản đồ. Đến gần hơn, té ra đó là một bãi
phế liệu chiến tranh lớn, nào xe tăng trúng đạn, xe tải, xác máy bay, xe hơi,
pháo tự hành, xe xích bánh sau, xe kéo pháo và đủ thứ quân trang quân
dụng. Lính Nga khoái nhất là trông thấy những chiếc máy bay bị bắn hoặc bị
bỏ lại cạnh sân bay Pitomnik, nhất là những chiếc Focke-Wulf Condor
khổng lồ. Cuộc tiến quân về phía đông đến Stalingrad của họ đầy ắp chuyện
cười “ở hậu phương của người Nga”.
* * *
