hết đồ ăn của mình, ví dụ như lấy xương cá trong súp đem nướng rồi giã
nhỏ. Có người đã mắc những sai lầm khủng khiếp. Ở Ilmen, các tù binh ăn
lau sậy và độc cần mà chết. Rồi một người khoắng được một vốc bơ trong
bếp ăn, đã mất mạng vì dạ dày anh ta không quen chứa từng ấy chất béo.
Ăn uống kham khổ sau những tuần đói trong Kessel là lý do chủ yếu
khiến bệnh nhân trong các bệnh xá nhà tù không hồi phục được. Tóc họ rụng
gần hết và các cơ ở cổ không đủ sức giữ đầu họ cho thẳng. Những con người
gần đất xa trời này toàn tránh ánh nắng, cứ như đang chuẩn bị để đến với
bóng tối vĩnh hằng vậy.
Cái chết thường là sự giải thoát, giống như giấc ngủ khi mỏi mệt. Một số
lịm đi khá bất ngờ, ngay khi các thầy thuốc nghĩ rằng họ đã hết nguy hiểm.
Người bệnh thường nằm chung cho ấm nên có người tỉnh giấc thấy mình
nằm cạnh một xác chết. Có người chết rất nhanh. Helmuth Groscurth chết vì
sốt phát ban vào ngày 7 tháng 4 năm 1943 ngay trong trại giam sĩ quan ở
Frolovo, nơi có vài ngàn bệnh nhân chết. Phải ba năm sau gia đình ông mới
nhận được tin báo. Kurt Reuber chết 20 tháng 1 năm 1944 ở trại Yelabuga
chỉ vài ngày sau khi ông vẽ xong một bức Đức Mẹ khác cho lễ Giáng sinh
với cùng dòng chữ: “Ánh sáng, Cuộc sống, Tình yêu”.
Vài người sau khi đã sống sót qua những thứ tồi tệ nhất đột nhiên lại tự
sát. Trong một bệnh xá nhà giam, một sĩ quan tỉnh dậy thấy người bạn nằm
giường bên cứ ngồi bất động. Người này đã tự sát bằng cách “đâm một
mảnh kính cửa sổ vỡ ngay vào tim”.
Ngay cả những người tương đối khỏe cũng ít có hy vọng sống sót. Phần
ăn của họ - chẳng hạn như kê không xay thì chạy tuột qua dạ dày ra ngoài —
không cho họ bao nhiêu sức lực để làm những công việc nặng nhọc mà họ
được NKVD yêu cầu làm theo định mức Stakhanovite. Đầu tiên họ phải
chuẩn bị nơi ăn chốn ở trong khu rừng gần như nguyên sơ. Họ khống có lều
lán gì mà ở dưới hầm, cứ mỗi độ xuân thu là ngập nước. Một khi đã lập trại
xong, cuộc sống của họ là lao động nặng nhọc, đốn và kéo gỗ, đôi khi còn
xắn than bùn để dành cho mùa đông. Những người ở lại vùng Stalingrad thì
