Có vẻ như Grossman đang trải qua một giai đoạn lý tưởng hóa về tâm
linh, nhìn người chiến sĩ Hồng quân trên quan điểm gần giống Tolstoy.
“Trong chiến tranh”, ông viết trong một cuốn sách khác, “người Nga phủ lên
tâm hồn mình một tấm áo trắng. Anh ta sống đầy tội lỗi nhưng chết như một
vị thánh. Ngoài mặt trận, suy nghĩ và tâm hồn của nhiều người tinh khiết và
có một nét khiêm nhường như một kẻ tu hành”. (TG)
Indian summer (trong tiếng Anh): khoảng thời gian có thời tiết khô và
ấm vào cuối thu đầu đông.
Bệnh vàng da (Jaundice) được ghi riêng. “Bệnh vàng da đặc biệt
nhiều ở đây”, một sĩ quan viết. “Và vì bị bệnh vàng da có nghĩa là một vé về
nhà nên ai cũng muốn mắc”. Có vẻ như không có trường hợp nào được ghi
nhận binh lính ăn acid picric trong đạn để da chuyển thành màu vàng như
trong Thế chiến I. (TG)
Burgerbraukeller: quán bia lớn ở Munich. Tại đây, ngày 08/11/1923,
Hider đã phát động đảo chỉnh và bị thất bại. Sau khi lên nắm quyền (1933),
mỗi năm ông đều tổ chức kỷ niệm ở đấy.
Fremde Heere Ost: tổ chức tình báo quân sự Đức chuyên về Liên Xô
và các nước Đông Âu.
Tình báo là công việc nguy hiểm. Ngày 22 tháng 11, ba ngày sau khi
cuộc tổng tấn công mở màn, chủ nhiệm quán báo của Tập đoàn quân số 62
đã bị buộc tội “chủ bại và có tư tưởng phản cách mạng” và bị quy kết đã đưa
tin thất thiệt về địch. Giờ không thể biết viên sĩ quan này bị quy tội chính trị
hay thiếu năng lực, là tội của anh ta hay là con dê tế thần thay cho cấp trên.
(TG)
Berchtesgaden: một thị xã Đức thuộc huyện Berchtesgadener Land
bang Bayern, nằm gần biên giới Áo, 180 km Đông Nam Munchen.
Volsky hầu như trong sách nào cũng bị chỉ trích. Ngay trước lúc tấn
công, ông viết một thư riêng cho Stalin”, với tư cách là một người cộng sản
trung thực” cảnh báo cuộc tấn công sẽ thất bại. Cả Zhukov và Vasilevsky đã
phải bay về Moskva ngày 17 tháng 11. Sau khi nghe lập luận của họ, Stalin
