SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 13

thấy mình đứng cả hai chân trần trên mảnh đất của sự thực.
Ấn tượng ấy đến với chúng ta không phải ngẫu nhiên. Đó là vì Sử ký chính
là Tư Mã Thiên sống, và con người ấy sống với những tư tưởng lớn.

III. TƯ TƯỞNG
Tư Mã Thiên tự định nghĩa mình là một con người “bất cơ”. “Bất cơ” tức là
không chịu trói buộc mình theo tập tục, vượt ra ngoài lề thói. Chẳng hạn
hai mươi tuổi, cha còn sống, vẫn cứ “viễn du” đi khắp địa bàn Trung quốc,
đó là một hành động bất cơ. Nhà vua đặt chức sử quan chẳng qua chỉ để ghi
chép việc làm của vua, ăn ở đâu, ngồi ở đâu, ngủ ở đâu, nói câu gì, v..v…
từng một ngày. Và thế là tròn trách nhiệm. Nhung ông lại muốn “nối
nghiệp Khổng Tử, soi sáng cho đời, chỉnh lý được Dịch Truyện, tiếp tục
được Kinh xuân Thu nắm được cái gốc của Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ,
Kinh Nhạc, tóm lại ông muốn làm một Khổng Tử thứ hai ngay trong thời
đại chuyên chế cực độ. Đó cũng là một ý nghĩ “bất cơ”.
Tư Mã Thiên là con người của một giai đoạn lịch sử rất cụ thể. Lúc ông lên
sáu thì Hán Vũ Đế lên ngôi, và ông chết cùng một năm với Vũ Đế. Thời Vũ
Đế chính là lúc uy tín nhà Hán đạt đến cực điểm, biểu lộ tất cả cái vĩ đại,
huy hoàng làm người ta ngợp mắt. Trong Bình Chuẩn Thư, tác giả đã nói
đến cái cảnh tượng phồn thịnh ban đầu, kho đạn đầy rẫy, tiền tiêu không thể
hết, dân ăn gà, thịt, có ngựa hàng đàn. Uy tín nhà Hán đã đạt đến trình độ
xưa nay chưa hề có. Biên giới phía Nam đến Nam Việt, phía Bắc đến Triều
Tiên, buôn bán giao thông với Trung Á, Ấn độ, La Mã. Thành phố tấp nập,
cung điện nguy nga. Năm – 138 trước Công Nguyên, Trương Khiên đi sứ
về phía Tây, qua Hung Nô đến tận miền Trung Á thuộc Liên Xô ngày nay
(gọi gộp là Tây Vực). Nước nhà thống nhất, chế độ tập quyền cực thịnh, tất
nhiên đưa đến những sự thay đổi về văn hoá. Vũ Đế nghe lời Đổng Trọng
Thư bãi truất bách gia, độc tôn nho học. Thời đại “trăm nhà đua tiếng” đến
đây chấm dứt. Văn học chuyển thẳng sang việc ca ngợi lâu đài, ngựa xe,
vườn tược nhà vua, mà tiêu biểu nhất là những bài phú của Tư Mã Tương
Như. Bấy giờ trước mắt những con người học rộng tài cao có hai con
đường. Con đường thứ nhất là vứt bỏ cái mộng làm một sự nghiệp to lớn,