SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 155

bấy giờ tiền của họ Ngô, họ Đặng tràn ngập cả thiên hạ. Do đó, có lệnh
cấm đúc tiền.
Quân Hung Nô mấy lần vào cướp bóc xâm phạm biên giới phía bắc, số
người đi đóng đồn và đi thú rất nhiều, số lúa ở biên giới không đủ để cung
cấp. Do đó nhà vua mộ dân, ai có thể nộp và đưa lúa ra biên giới thì được
phong chức tước. Tước được phong đến tả thứ trưởng.
Thời Hiếu Cảnh, từ Thượng Quận về phía tây bị hạn hán, nhà vua lại ra
lệnh cho bán chức tước, nhưng lần này hạ giá bớt để lôi kéo dân. Những
người bị đày và có tội nhẹ có thể chuộc tội bằng cách vận tải thóc cho quan
đại phương. Nhà vua sai làm thêm vườn, chuồng ngựa, để có nhiều ngựa
mà dùng, xây thêm các cung thất và các quán, số xe ngựa cũng tăng thêm
(6).
2. Đến khi kim thượng (7) lên ngôi, mấy năm đầu đúng vào lúc nhà Hán
trong vòng bay mươi năm nước nhà vô sự (8) trừ phi gặp lụt lội, hạn hán
còn thì nhân dân đều no đủ. Các kho lúa ở kinh đô và ở các nơi đều đầy, mà
kho đụn thì thừa của cải. Tiền ở kinh đô xếp kể hàng trăm triệu. Lõi xâu
mục không thể đếm được. Thóc ở kho lớn lớp lớp chồng lên nhau, đầy rẫy,
tràn ựa ra ngoài đến nỗi mục nát ăn không được. Dân chúng có ngựa hàng
đàn trên các đường ngõ. Kẻ cưỡi ngựa cái bị gạt không được đến đám đông
Kẻ coi các cổng làng, cổng xóm bữa ăn đều có gà có thịt (9). Kẻ làm lại,
làm đến lúc con và cháu lớn lên (10); kẻ làm quan lấy chức làm họ. Cho
nên ai nấy đều tự yêu mình, sợ phạm pháp luật; ham làm việc nhân nghĩa lo
tránh sỉ nhục.
Lúc bấy giờ lưới pháp luật thưa mà dân giàu. Bọn cậy của kiêu căng có khi
gờm, nuốt nhau. Bọn cường hào cậy thế ăn hiếp ở làng xóm. Các tôn thất
đều có đất riêng. Công, khanh, đại phu, trở xuống đua nhau xa xỉ: nhà cửa,
xiêm áo, xe ngựa lên cả bậc trên không chừng mực. Việc đời thịnh rồi suy,
lẽ biến đổi cố nhiên phải thế!
3. Từ đó về sau, bọn Nghiêm Trợ, Chu Mãi Thần gọi dân Đông Âu đến và
theo đuổi hai nước Việt (11); vùng giữa sông Trường Giang và sông Hoài
xơ xác và phiền phí. Đường Mông, Tư Mã Tương Như mở lối sang các rợ
miền tây nam, phía núi thông hơn nghìn dặm đường để mở rộng đất Ba, đất