SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 159

mình, tháo xe xe tứ mã, đem những của cải cất giấu trong kho riêng của
mình ra cho để cứu tình trạng này.
Năm sau, phía đông núi bị nạn lụt, dân nhiều người vị thiếu ăn. Thiên tử
bèn sai sứ giả dốc tất cả kho lúa trong các quận và các nước để phát chẩn
cho dân nghèo nhưng vẫn không đủ: lại kêu gọi những người giàu có cho
vay, nhưng dân chúng vẫn không cứu được nhau. Nhà vua bèn cho dời dân
nghèo đến phía tây Quan Trung và phía nam đất Sóc Phương ở Tân Tần, tất
cả bảy mươi vạn miệng ăn, việc ăn mặc đều do quan địa phương cung cấp.
Trong mấy năm, người ta cấp cho họ sản nghiệp. Các sứ giả phân họ ra
từng bộ phận để coi sóc. Các quan đông đến nỗi mũ lọng liền nhau, tiền phí
tổn đến hàng ức không sao kể xiết (27).
5. Do đó, quan địa phương hết sạch tiền, nhưng bọn con buôn nhà giàu và
chủ những cửa hiệu lớn thì có kẻ cất giấu của cải để nô dịch người nghèo;
chở hàng trăm xe những đồ tích trữ không dùng cất ở ấp. Các vị vua có đất
phong đều cuối đầu xin họ cung cấp. Trong việc đúc tiền và nấu muối, có
những người có hàng vạn cân vàng nhưng họ vẫn không giúp nước nhao
trong lúc nguy cấp và dân nghèo lại càng nghèo khổ. Do đó, thiên tử và cửu
khanh bàn nhau thay đổi tiền làm ra “tệ” (28) để chi dùng đồng thời trừng
trị bọn hoang dâm và bọn chiếm đoạt. Lúc bấy giờ trong vườn cấm của nhà
vua có con nai trắng, trong kho riêng của nhà vua lại có nhiều thiếc và bạc.
Từ thời Hiếu Văn đã nghĩ ra cách đúc nhiều thứ tiền bốn thù đến nay đã
hơn bốn mươi năm nhưng từ niên hiệu Kiến Nguyên đến nay, người ta ít
dùng thứ tiền ấy. Các quan địa phương có nhiều người đến những núi đồng
để đúc tiền, trong nhân dân cũng đúc trộm tiền, cho nên số tiền tính không
xuể.
Tiền càng nhiều và mất giá, hàng hóa càng ít và quý (29). Quan phụ trách
nói:
- Đời xưa có thứ tiền bằng da, chư hầu dùng thứ tiền ấy để biếu. Có ba loại
kim khí. Cao nhất là vàng, rồi đến kim khí trắng (bạc) là thứ hai, kém nhất
là kim khí đó (đồng). Nay tiền danh nghĩa là một nửa lạng nhưng thực ra
chỉ nặng bốn thù, thế mà bọn giàu hay bọn ăn trộm còn mài tiền ở phía
trong để lấy bớt kim khí mà đúc thêm. Tiền càng nhẹ và mỏng thì vật giá