SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 161

Quan phụ trách nói:
- Tiền ba thù nhẹ, dễ làm gian, xin các quận và các nước đúc tiền năm thù,
xung quanh có vành tròn để không thể mài lấy đồng đi mà đúc thêm tiền.
Các quan giúp việc đại nông về việc muối và sắt là Khổng Cần và Hàm
Dương nói với nhà vua:
- Núi và biển là nơi cất giấu của cải của trời đất; nên cho nó thuộc vào kho
riêng của nhà vua. Bệ hạ không lấy làm của riêng của mình mà cho nó
thuộc vào đại nông như thế đã làm tăng của công. Xin mộ dân tự do lấy phí
tổn, dùng các khí mãnh của quan để nấu muối và cho quan mượn chậu.
Những người làm nghề tạm bợ muốn lũng đoạn cái lợi của núi và biển để
làm giàu bắt dân phải nô dịch theo mình.
Họ đưa rất nhiều cách cản trở những người này: người nào dám đúc đồ sắt
cho mình và nấu muối riêng cho mình thì bị xích chân trái, tịch thu dụng
cụ. Ở những quận không sản xuất sắt thì đặt quan “tiểu thiết” . Những
người này phụ thuộc vào huyện của họ. Nhà vua sai Khổng Cần, Đông
Quách Hàm Dương đi xe trạm khắp thiên hạ lo việc muối và sắt, đặt những
quan phủ (32), cho những người trước đây làm nghề muối và sắt mà giàu
có được làm quan. Cách làm quan lại càng phức tạp, không đặt vấn đề chọc
lọc và có nhiều người con buôn trong số quan lại. Những người thương
nhân và bán hàng vì tiền tệ thay đổi luôn nên nhiều người chứa chất hàng
hóa để kiếm lời (33). Do đó các công khanh nói:
- Các quận và các nước nhiều lần bị thiên tai thiệt hại, dân nghèo không có
sản nghiệp được mộ đi đến những nơi béo bở và rộng rãi. Bệ hạ bớt ăn
giảm tiêu, đem tiền của mình để giúp cho dân chúng, tha thuế thân và tha
nợ, nhưng dân không phải tất cả đều làm ruộng, những người buôn bán rất
đông. Người nghèo không cất giấu được gì đều nhờ quan ở quan địa
phương. Trước kia người ta đánh thuế những xe nhỏ (của những người đi
buôn) thì số tiền của những người đi buôn cũng bớt đi; vậy xin đánh thuế
như trước. Những người buôn lo cái việc ngọn, mua sỉ và cho vay, lo cất
giấu ở thành phố, tàng trữ để lấy lời, cũng như những người đi buôn để
kiếm lời thì dù cho không ở trong số những người buôn bán ở chợ, cũng
đều phải ước lượng của cải của họ. Cứ hai nghìn đồng tiền vốn thì phải nộp