SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 160

càng quý, như thế ở phương xa dùng tiền tệ rất phiền và tốn kém.
Bèn sai cắt da con nai trắng ra thành từng mảnh vuông mỗi bề một thước,
xung quanh viền rong biển, định giá mỗi miếng da như vậy là bốn mươi
vạn đồng tiền. Các vương hầu, tôn thất đến chầu, đều phải dâng ngọc bích
đặt trên thứ tiền ấy, sau đó mới được đi. Lại làm thứ tiền bằng bạc pha thiếc
gọi là kim khí trắng. Người ta cho rằng ở trên trời thì không gì bằng con
rồng, ở dưới đất thì không gì bằng con ngựa, vật người ta dùng thì không gì
quý bằng con rùa. Cho nên có ba thứ kim khí trắng: loại thứ nhất, nặng tám
lạng hình tròn, có khắc rồng, tên gọi là bạch tuyền, giá ba nghìn; loại thứ
hai, nặng ít hơn, hình vuông vẽ hình con ngựa, giá năm trăm; loại thứ ba,
nhỏ hơn nữa, hình chữ nhật, vẽ hình rùa, giá ba trăm. Sai các quan địa
phương đúc tiền nửa lạng thay thứ tiền ba thù, chữ đề bao nhiêu thì nặng
bấy nhiêu. Kẻ nào đúc trộm tiền các loại thì bị tội chết. Nhưng quan lại
cũng như nhân dân vẫn đúc trộm “kim khí trắng” không kể xiết.
Do đó, nhà vua cho Đông Quách Hàm Dương và Khổng Cần làm đại nông
thừa để lo việc muối và tiền, cho Tang Hoằng Dương được làm thị trung để
tính toán. Hàm Dương là một người nấu muối lớn ở Tề, Khổng Cần là một
người nấu kim khí lớn ở Nam Dương. Họ đều có sản nghiệp ngàn cân vàng
cho nên Trịnh Đương Thời tiến cử với nhà vua. Tang Hoằng Dương là con
một nhà bán hàng ở Lạc Dương giỏi tính nhẩm, nên năm 13 tuổi làm thị
trung (30). Ba người này khi bàn việc lợi thì phân tích đến chân tơ kẻ tóc.
Vì pháp luật ngày càng nghiêm ngặt nên quan lại nhiều người bị giáng và
bị bãi. Việc chiến tranh lại xảy ra luôn. Nhân dân nhiều người xuất tiền để
miễn giao dịch và mua tước ngũ đại phu. Số người bị trưng dụng đi hành
dịch ngày càng ít. Do đó, bổ những người tước thiên phụ, ngũ đại phu làm
lại; những người nào không muốn thì phải nộp ngựa (31): những người
trước đây làm lại đều phải đi cắt cỏ ở Thượng Lâm, đào ao Côn Minh. Năm
sau (119 trước công nguyên) đại tướng quân và phiêu kỵ tướng quân đem
đại quân ra đánh quân Hồ bắt được tám chín vạn tên, được thưởng năm
mươi vạn cân vàng, quân Hán chết hơn mươi vạn con ngựa. Đó là chưa nói
đến khoản tốn kém về việc vận chuyển bằng xe và bằng đường sông. Lúc
bấy giờ của cải thiếu, quân sĩ nhiều người không được lương.