SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 169

lời của Khổng Cần trình bày về việc đánh thuế thuyền. Do đó nhà vua
không thích Bốc Thức.
Nhà Hán đánh nhau trong ba năm liền: diệt Khương, tiêu diệt Nam Việt, lần
đầu tiên đặt 17 quận từ Phiên Ngung tới phía tây đến phía nam đất Thục.
Lại theo tục cũ của họ mà cai trị, không bắt nộp các thứ thuế. Các quận từ
Nam Dương, Hán Trung trở đi cứ theo thứ tự xa gần mà cung cấp cho các
quận mới đặt. Các quan lại và binh sĩ có đủ lương ăn, tiền, đồ vật, xe và
ngựa đầy đủ. Tuy vậy, các quận mới lập vẫn luôn luôn làm phản giết quan
lại. Nhà Hán đem hơn một vạn binh lính và quan lại ở phương nam đến
đánh mất một năm, tất cả việc tiêu dùng đều do quan đại nông cung cấp.
Quan đại nông cung cấp đầy đủ là nhờ các “quân thâu” và nhờ ở chỗ đánh
thuế muối và sắt. Nhưng nơi nào binh sĩ đi qua, các quan địa phương chỉ
dám nói không để cho họ thiếu thốn chứ không dám nói làm theo đúng các
đánh thuế như bình thường (48).
6. Năm sau (110 trước công nguyên) niên hiệu Nguyên Phong năm thứ I,
Bốc Thức bị giáng làm quan thái phó của thái tử; còn Tang Hoằng Dương
nhờ việc làm trị túc đô úy, được làm chức đại nông, thay Khổng Cần quản
lý tất cả muối và sắt trong thiên hạ. Hoằng Dương cho rằng vì các quan
tranh nhau buôn bán theo ý mình cho nên vật giá mới nhảy vọt và việc thuế
khóa thu nhập trong thiên hạ có khi không đủ bù vào các phí tổn chuyên
chở bèn xin nhà vua đặt mấy mươi người thuộc hạ của bộ phận đại nông,
chia nhau cai quản các quận và các nước. Họ luôn luôn đến các huyện đặt
các quan “quân thâu” và các quan lo về muối và sắt, ra lệnh cho các
phương xa đều nộp những sản vật của mình và những vật mà các thương
nhân chuyên chở lúc giá đắt để thay thuế. Những người này lại chuyên chở
sản vật cho nhau. Các quan “bình chuẩn” ở kinh đô có trách nhiệm nhận
các hàng hóa trong thiên hạ và đưa đến các nơi, gọi những người thợ của
nhà nước làm xe và các đồ vật cần cho việc vận chuyển và những người
này đều do đại nông nuôi. Các quan ở bộ phận đại nông nắm tất cả vật sản
trong thiên hạ, khi đắt thì bán, khi rẻ thì mua, do đó bọn phú thương và chủ
hiệu buôn lớn không thể lấy được nhiều lời mà phải quay trở về nghề nông,
vật giá nhờ vậy không nhảy vọt và điều hòa được giá cả trong thiên hạ.