SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 18

thế lại hiếu sát làm cho nhân dân thất vọng. Lưu Bang đã thắng vì biết dựa
vào dân, tận dụng tài năng các tướng. Cách nhìn nhận như vậy rất đúng và
khoa học. Nó làm người ta nhớ đến những tác phẩm của Makiaven, ở đây,
Tư Mã Thiên có thể sánh với những sử gia lớn nhất của thời cổ đại.

IV. NGHỆ THUẬT
Tư Mã Thiên đã để lại hàng ngàn nhân vật điển hình, sống mãi trong văn
học. Riêng về mặt này, ông có thể sánh với những nhà văn lớn nhất của
nhân loại. Cả một nhân loại mênh mông hiện ra trước mắt chúng ta, đủ các
thành phần, đủ các nghề nghiệp, đủ các tầng lớp. Hình ảnh những chàng
nông dân như Trần Thiệp, Ngô Quảng, những người du thuyết như Tô Tần,
Trương Nghi, Phạm Thư, những hiệp khách như Kinh Kha, Nhiếp Chính,
những anh hàng thịt như Chu Hợi, Cao Tiệm Ly, những triết gia như Khổng
Khâu, Trang Chu, nhưng danh tướng như Hàn Tín, Lý Quảng, những công
tử như Tín Lăng Quân, Mạnh Thường Quân, những bạo chúa như Tần
Thuỷ Hoàng, Nhị Thế…v…v… và vô số những hình ảnh khác là những
hình ảnh bất tử. Những hình ảnh ấy đã du nhập vào kho tàng văn học, làm
thành nhân vật của những truyện kỳ, thoại bản, hỷ khúc, kịch, thơ, lời nói
và hành động của họ nhờ Tư Mã Thiên nêu lên đã thành tài sản của dân tộc.
Đó là một điều lạ. Nhưng điều lạ hơn là đời sau có thể tô điểm thêm bớt
nhưng dường như khó lòng dùng năng lực hư cấu của mình để tạo nên một
Kinh Kha, một Hàn Tín, hay một Hạng Vũ khác hẳn hình tượng Tư Mã
Thiên đã tạo nên mà cũng sinh động như vậy. Có thể nói những hình tượng
Tư Mã Thiên tạo ra đã được nhân dân tiếp nhận toàn vẹn. Điều đó không
phải là một hiện tượng thường thấy trong lịch sử văn học. Nếu ta xét những
nhân vật lịch sử Âu châu thì ta thấy rõ họ được biểu hiện trong văn học một
cách rất khác nhau ở từng nhà văn. Hiện tượng Catilina của sử gia La Mã
Xanlut rất khác hình tượng Catilina của Ben Jonxôn. HÌnh tượng Catilina
của Ipxen lại càng khác hẳn. Tư Mã Thiên làm thế nào cho nhân vật của
mình sống mãnh liệt đến nỗi họ tồn tại khách quan ở ngoài nhà văn, và dân
chúng khó lòng chấp nhận sự thay đổi ?
Khi miêu tả một nhân vật lịch sử, các sử gia thường chỉ nhận xét họ trong