SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 199

Khổng Tử nói chuyện với quan thái sư nước Lỗ:
- Có thể biết phải chơi nhạc như thế nào. Thoạt tiên thì dồn dập; khi đã bắt
nhịp thì hòa hợp, rõ ràng, tiếp tục mà đi đến kết thúc.
Khổng Tử nói:
- Ta sau khi rời nước Vệ về nước Lỗ thì mới chỉnh đốn được nhạc, Nhã và
Tụng mới được xếp đặt đâu vào đấy.
Ngày xưa Kinh Thi có tất cả hơn ba ngàn thiên. Đến thời Khổng Tử, Khổng
Tử bớt những thiên trùng điệp, lấy những thiên có thể có ích cho lễ nghĩa.
Những bài này bắt đầu từ Tiết, Hậu Tắc (36), giữa thuật lại thời thịnh trị
nhà Ân, Chu, cho đến thời U, Lệ kém cỏi. Kinh Thi bắt đầu từ nơi giường
chiếu cho nên người ta nói “Quan thư” nghiêm chỉnh mở đầu “Phong”, bài
“Lộc minh” mở đầu “Tiểu nhã”, bài “Văn vương” mở đầu “Đại nhã”, bài
“Thanh miếu” mở đầu “Tụng” (37). Tất cả ba trăm linh năm thiên này đều
được Khổng Tử đánh đàn và hát để làm cho nó phù hợp với điệu nhạc
Thiều, Vũ, Nhã, Tụng. Từ đó người ta mới có thể thuật lại lễ nhạc đời trước
để làm cho vương đạo đầy đủ và lục nghệ trọn vẹn. Về sau Khổng Tử thích
Kinh Dịch, thích các phần tự, thoan, hệ, tượng, thuyết quái, văn ngôn (38).
Khổng Tử đọc Kinh Dịch làm cho cái dây da để buộc các thẻ tre đứt ba lần.
Khổng Tử nói:
- Nếu cho ta thêm vài năm nữa thì ta sẽ hiểu Kinh Dịch một cách toàn vẹn.
Khổng Tử lấy thi, thư, lễ, nhạc dạy học trò. Số học trò đến ba ngàn người.
Có 72 người thông thạo cả lục nghệ (39). Còn những người chỉ học một
phần như Nhan Trọc Trâu thì rất nhiều. Khổng Tử dạy bốn điều: văn học,
đức hạnh, trung thành, tín nghĩa; bỏ bốn điều: không có định kiến trước,
không nhất thiết phải theo một mặt, không cố chấp, không chỉ thiên về
mình. Khổng Tử cẩn thận trong việc trai giới, chiến trận, ốm đau; ít nói về
lợi, mệnh và nhân. Khi người ta chưa cảm thấy tức tối muốn biết, thì
Khổng Tử chưa giảng, khi nêu một góc mà người ta chưa thấy cả ba góc
kia thì Khổng Tử chưa dạy. Lúc ở trong làng xóm thì có vẻ thận trọng như
không nói được. Lúc ở tôn miếu, triều đình nói với các quan thượng đại
phu thì nghiêm trang, nói với các quan dưới thì hòa nhã. Đi vào cửa công
thì lom khom rảo bước, hai tay dang ra như hai cánh. Khi nhà vua gọi đến