SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 270

làm người ta có cảm tưởng đọc một luật gia La Mã . Toàn bộ Hàn Phi Tử
đều viết với lời văn như vậy , với một phong cách rất độc đáo đối với Trung
quốc cổ) .
Lý Tư nói :
- Đó là sách Hàn Phi làm đấy !
Vua Tần liền vội vàng đánh Hàn . Lúc đầu vua Hàn không dùng Phi , đến
khi nguy cấp bèn sai Phi đi sứ sang Tần . Vua Tần mừng rỡ , nhưng chưa
tin dùng . Lý Tư và Diêu Gỉa ganh ghét Hàn Phi, gièm Hàn Phi , nói :
- Hàn Phi là công tử nước Hàn . Nay nhà vua muốn thôn tính tất cả nước
chư hầu , nhưng Phi thì rốt cuộc chỉ lo cho Hàn chứ không lo cho Tần ,
thường tình con người ta vẫn thế . Nay nhà vua không dùng , giữ lại đây lâu
rồi cho về , thế là gây cho mình một mối lo . Không bằng lấy cớ làm trái
pháp luật mà giết đi .
Vua Tần cho là phải, giao cho quan lại trị tội Phi . Lý Tư sai người đưa
thuốc độc để cho Phi tự sát. Phi muốn bày tỏ trước mặt nhà vua , nhưng
không được nhà vua tiếp . Sau đó nhà vua hối tiếc sai người tha Phi thì Phi
đã chết rồi .
5. Thân Tử, Hàn Tử đều làm sách , truyền đến đời sau , những người học
giả nhiều người có . Riêng tôi chỉ tiếc cho Hàn Phi viết « Thuyết Nan » mà
vẫn không thể thoát khỏi chết .
Thái Sử Công nói :
- Lão Tử chủ trương « đạo », thì « hư » không có nguồn gốc, biến hoá từ
chỗ « vô vi », cho nên làm sách lời vi diệu, khó hiểu . Trang Tử nói rộng về
« đạo » và « đức », nhưng điều chủ yếu trong học thuyết cũng quay về tự
nhiên . Thân Tử chăm chú trình bày về cái « danh » và cái « thực ». Hàn Tử
đưa ra tiêu chuẩn để xét sự việc , phân biệt điều phải điều trái . Học thuyết
ông ta hết sức thảm khắc , ít dùng ân đức . Tất cả điều đó đều do học thuyết
về « đạo » và « đức » mà ra . Chỉ có Lão Tử thực là sâu sắc và xa rộng vậy
! ( Tư Mã Thiên thường hay ca ngợi Lão Tử . Những điều nói ở đây là theo
bài « Lục gia yếu chỉ » (tư tưởng chủ yếu của sáu nhà) của Tư Mã Đàm
trong đó tác giả phân tích các học thuyết của Đạo gia, Pháp gia , Mặc gia,
Âm Dương gia, Danh gia, Nho gia, chủ yếu là đề cao Đạo gia.