SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 288

hiền thay đổi lễ, kẻ bất tiếu lại câu nệ .
Đỗ Chí nói :
- Nếu không có lợi gấp trăm lần thì không thay đổi pháp chế, nếu không có
công hiệu gấp mười lần thì không thay đổi đồ dùng. Bắt chước xưa thì
không sai lầm, theo lễ thì không lệch lạc .
Vệ Ưởng nói :
- Trị đời không phải chỉ có một cách, trị nước không bắt chước xưa. Vì vậy
Thành Thang, Vũ Vương không theo xưa mà làm vương; vua Kiệt nhà Hạ,
vua Trụ nhà Ân không thay đổi lễ mà nát . Không nên chê người làm trái
xưa, không nên khen người chỉ theo lễ .
Hiếu Công nói :
- Phải !
Bèn cho Vệ Ưởng làm tả thứ trưởng rồi ra lệnh thay đổi pháp chế .
Ưởng sai chia dân thành từng nhóm, năm hộ, mười hộ, phải kiểm soát nhau
và bị ràng buộc vào nhau. Ai không tố cáo kẻ gian thì bị chém ngang lưng;
ai tố cáo kẻ gian thì cũng được thưởng ngang với người chém đầu quân
địch; người che giấu quân gian bị phạt ngang với người đầu hàng quân
địch. Gia đình có hai người con trai trở lên mà không chia của ở riêng thì
bắt đánh thuế gấp đôi. Ai có quân công thì cứ theo thứ bậc mà được
thưởng, ai đánh nhau vì việc riêng thì đều bị hình phát lớn hay nhỏ, tuỳ
theo nặng hay nhẹ mà trị. Ai ra sức vào nghề nghiệp gốc, cày cấy, dệt vải,
cung cấp nhiều lúa thì được tha khỏi sưu dịch; trái lại, ai theo cái lợi trên
ngọn (ý nói buôn bán) , cùng những người lười mà nghèo thì đều bắt cùng
với vợ con làm nô; người tôn thất mà không có quân công, thì không được
ghi vào sổ sách họ nhà vua . Định cấp bậc tước trật cao thấp rõ ràng; ghi
tên các ruộng vườn, thần thiếp, áo quần theo số hiệu từng nhà. Ai có công
thì hiển vinh, ai không có công thì tuy giàu có cũng không được vinh hoa
(Những điều này biểu hiện cụ thể nguyên lý cơ bản của học thuyết “hình
danh” : mọi người bình đẳng trước pháp luật, lấy thưởng và phạt làm
nguyên lý trị nước, không cần giáo dục.)
Pháp lệnh đã đủ, Ưởng vẫn chưa ban bố vì sợ dân không tin mình. Ưởng
bèn dựng một cây gỗ dài ba trượng ở cửa phía nam chợ của kinh đô, quảng