SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 292

thẳng suốt ngày mà ngài đừng trị tội tôi. Như thế có được không ?
Thương Quân nói :
- Tục ngữ có câu, “Lời nói trau chuốt là phú hoa, lời nói ngay là thành thực
; nói khó nghe là thuốc, nói ngọt là bệnh tật.” Nếu ông quả thực chịu suốt
ngày nói điều thẳng, thì đó thuốc cho Ưởng này . Ưởng phải thờ ông làm
thầy, lẽ nào ông lại chối từ ?
Triệu Lương nói :
- Ngũ Cổ đại phu là người nhà quê ở đất Kinh (1) , nghe tin Tần Mục Công
hiền, được yết kiến, đi không có tiền, tự bán mình cho người khách ở Tần,
mặc áo cộc chăn dê . Được chẳn một năm, Tần Mục Công biết đến , cất
nhắc từ dưới miệng trâu mà đặt trên đầu trăm họ , nước Tần không ai dám
oán trách . Làm tể tướng nhà Tần sáu bảy năm, phía đông đánh Trịnh, ba
lần lập vua nước Tấn, một lần cứu hoạ nước Sở, thi hành giáo hoá ở trong
bờ cõi , làm cho người đất Ba đến nộp đồ cống, đức ban ra các chư hầu và
các rợ Nhung đều theo phục. Do Dư nghe vậy, đến cửa khuyết xin yết kiến .
Ngũ Cổ đại phu làm tể tướng nước Tần, lúc mệt không ngồi xe, lúc nắng
không che lọng, đi ở trong nước không có xe tuỳ tùng, không có người
mang giáo mác hộ vệ, công lao ghi ở sử sách, đức hạnh lưu lại đời sau . Khi
Ngũ Cổ đại phu chết, trai gái nước Tần chảy nước mắt, trẻ con không ca
hát, người giả gạo không hò, đức của Ngũ Cổ đại phu là như thế . Nay ngày
yết kiến vua Tần nhờ người tôi yêu là Cảnh Giám tiến cử, đó không phải là
cách để có danh dự (2). Ngài làm tể tướng không lo đến trăm họ mà lại ra
sức xây cung khuyết, không phải là cách lập công. Về mặt hình phạt thì
chạm vào mặt sư phó của thái tử, dùng hình phạt nặng nề để tàn hại nhân
dân, như vậy là cách nuôi oán, chất hoạ .
-----------------------
1. Bách Lý Hề người nước Ngu . Nước Ngu bị Tần diệt . Bách Lý Hề bỏ
trốn bị người nhà quê đất Kinh (đất Sở) bắt . Tần Mục Công nghe nói Bách
Lý Hề là người hiền, nên lấy năm tấm da dê mà đổi , vì vậy Bách Lý Hề
cũng gọi là “ông đại phu năm tấm da dê” (Ngũ Cổ đại phu).
2. Cảnh Giám là hoạn quan . Triệu Lương chê Thương Ưởng dùng lối luồn
lọt để được tiến cử .