SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 293

----------------------------
Tự mình tu đức để giáo hoá dân, thì sâu hơn mệnh lệnh, dân bắt chước
người trên, thì nhanh hơn pháp luật . Nay ngài lập uy quyền một cách trái,
biến pháp một cách sai đã tám năm nay ; ngài lại giết Chúc Hoan và chạm
vào mặt Công Tôn Giả . Kinh Thi nói , “Ai được nhân tâm thì hưng thịnh,
ai mất nhân tâm thì tan vỡ.” Mấy việc trên đây không phải là việc thu được
nhân tâm . Khi ngài đi ra xe tuỳ tùng có hàng chục, xe đi theo mang áo
giáp, người khoẻ mạnh xương sườn liền nhau cùng ngồi tham thặng, kẻ
cầm giáo mác chạy hộ vệ bên xe . Nếu thiếu một trong những điều này là
ngài không đi. Kinh Thư nói, “Ai cậy vào đức thì sẽ hưng thịnh, ai cậy vào
sức thì sẽ mất.” Ngài đang nguy như hạt móc buổi sáng, thế mà lại còn
muốn sống lâu sao được ? Tại sao ngài không trả lại mười lăm ấp, vui làm
vườn ở nơi xa, khuyên vua Tần cất nhắc kẻ sĩ ở ẩn trong núi sâu, nuôi
người già, hỏi thăm người cô (không anh, không cha), kính bậc cha anh,
sắp xếp những người có công, tôn những người có đức, như thế may ra có
thể an được chút ít . Nếu ngài còn tham cái giàu có ở ấp Thương , ấp Ư,
chất chứa điều oán giận của trăm họ , thì một khi vua Tần rời bỏ tân khách
mà không ra triều, người nước Tần bắt ngài là sự hiển nhiên, điều nguy
vong có thể đứng nhón chân mà đợi !
Thương Quân không nghe theo .
Năm tháng sau, Tần Hiếu Công mất, thái tử lên ngôi. Bọn Công tử Kiền
báo Thương Quân muốn làm phản. Vua sai người bắt Thương Quân .
Thương Quân bỏ trốn, đến cửa quan muốn vào ở nhà trọ . Người nhà trọ
không biết đó là Thương Quân, nói :
- Theo phép của Thương Quân, cho người ở trọ không có giấy chứng nhận
thì bị liên luỵ .
Thương Quân thở dài mà rằng :
- Than ôi ! Cái tệ hại của kẻ làm pháp lệnh đến như thế ư !
Thương Quân trốn sang Nguỵ . Người Nguỵ giận y lừa Công tử Ngang và
đánh phá quân Nguỵ , nên không nhận . Thương Quân muốn đi sang nước
khác . Người Ngụy nói :
- Thương Quân là thằng giặc của Tần . Nước Tần mạnh, ta không tống cổ