SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 388

Thái Trạch nói:
- Nay nhà vua thân với kẻ trung thần nhiều lắm là như Tần Hiếu Công, Sở
Điệu Vương, Việt Vương. Về mặt trổ tài trí lực, giúp cho nhà vua bình định
được việc nguy, sửa sang chính trị, dẹp loạn, làm cho quân mạnh, trừ bỏ
điều lo lắng, tiêu diệt điều tai nạn, mở mang đất đai, trồng trọt ngũ cốc, làm
cho nước giàu, nhà no đủ, nhà vua mạnh, xã tắc được tôn trọng, tôn miếu
được hiển vinh, thiên hạ không ai dám phạm đến nhà vua, uy thế của nhà
vua vang dội khắp bốn bể, công lao vang lừng ở ngoài vạn dặm, thanh danh
sáng ngời đến ngàn đời, thì ngài so với Thương Quân, Ngô Khởi, đại phu
Chủng ai hơn?
Ứng Hầu nói:
- Ta không bằng.
Thái Trạch nói:
- Nay nhà vua về mặt thân với kẻ trung thần, không quên tình xưa nghĩa cũ
đã không bằng Hiếu Công, Điệu Vương, Câu Tiễn, mà về mặt công lao
được tin yêu, thân cận ngài lại không bằng Thương Quân, Ngô Khởi, đại
phu Chủng. Đã thế, tước lộc, chức vị của ngài lại sang trọng hơn, nhà cửa
của ngài lại giàu có hơn cả ba người kia, thế mà ngài còn chưa rút lui thì tôi
sợ còn đáng lo hơn cả ba người kia. Tôi xin lo thay cho ngài. Tục ngữ có
câu: "Mặt trời lên đến đỉnh đầu thì sẽ xế, trăng đầy thì khuyết, sự vật thịnh
thì suy. Đó là cái lẽ thường của trời đất. Khi tiến khi lùi, khi đầy khi vơi
theo thời tiến hoá, đó là cái đạo thường của thánh nhân. Cho nên "nước có
đạo thì làm quan, nước không có đạo thì đi ở ẩn" (84). Thánh nhân nói:
"Rồng bay lên trời, lợi thấy kẻ đại nhân" (65). Bất nghĩa mà giàu sang thì ta
xem như dám mây nổi" (66). Nay oán thù ngài đã trả, ân đức ngài đã báo,
điều sở nguyện đã đạt, thế mà không thay đổi cái kế của mình, thì tôi trộm
cho ngài như thế là không nên. Vả chăng con chim trả, chim hộc, con tê
ngưu, con viu, chỗ ở không phải là không xa chỗ chết, mà sở dĩ chết là vì
ham mồi. Tô Tần, Trí Bá không phải là không đủ trí khôn đề tránh điều
nhục, tránh xa cái chết, nhưng sở dĩ đều chết, đó là vì tham lợi không chịu
dừng lại (67), cho nên bậc thánh nhân đặt ra lễ để hạn chế cái lòng dục, lấy
ở dân có chừng mực, sai dân đúng thời vụ, dùng của cải của dân có mức độ.