SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 392

đạt. Đó không phải là kế hoạch của họ dở mà chỉ vì những nước họ đến du
thuyết đều yếu (77). Đến khi hai người làm khách ở nước Tần, nối gót nhau
làm khanh tướng, công để lại trong thiên hạ. Đó là vì cái thế mạnh và yếu
khác nhau vậy. Nhưng kẻ sĩ cũng có lúc ngẫu nhiên mà gặp cơ hội. Những
người hiền hơn hai người kia, nhưng thể trổ hết tài nhiều không kể xiết.
Thế nhưng hai người, nếu không bị khốn cùng thì làm sao mà khích lệ họ
được (78)?
-------------------------
(1). Câu này chuẩn bị cho những việc sau này Phạm Thư sẽ làm đôi với
Nhương Hầu.
(2). Câu này cũng là một cái thuật "thăm dò", mục đích kích thích sự chú ý
của nhà vua.
(3). Năm 246 trước Công nguyên, vua Tần tự lập làm Tây Đế, sai sứ
khuyên Tề Dẫn Vương tự lập làm Đông Đế. Vua Tề tự xưng làm Đông Đế
được hai tháng rồi thôi. Sau đó vua Tần lại xưng vương như cũ.
(4). Đoạn này nêu một cách điển hình những mánh khoé của một người du
thuyết để làm cho nhà vua nghe theo ý của mình.
(5). Ý nói điều tôi nói ra là điều chắc chắn đúng, tôi đâu dám đem cái trò du
thuyết vu vơ ra để chịu hình phạt.
(6). Phạm Thư ám chỉ mình, tự cho mình như viên ngọc quý nhưng chưa
được người thợ giỏi biết đến.
(7). Ám chỉ Nhương Hầu vơ vét của cải trong nước để làm giàu cho mình.
(8). Ám chỉ Nhương Hầu không nghĩ đến quyền lợi của nước nên không
dung nạp những người du thuyết ở các nước chư hầu như Phạm Thư.
(9). Đặc điểm lối nói của hạng du thuyết là không đi ngay vào đề mà bắt
đầu bằng những câu nói bóng gió.
(10). Thiên này rất thành công trong việc miêu tả những mánh khoé của
bọn du thuyết. Sau khi làm vua chú ý đến mình, Phạm Thư dùng lối nói
khích để bắt nhà vua thấy xấu hổ.
(12) Vua của bộ lạc Nghĩa Cừ và Tuyên thái hậu gian díu với nhau sinh hai
con. Tuyên thái hậu lừa giết vua Nghĩa Cừ ở Cam Tuyền rồi sau đem binh
tiêu diệt Nghĩa Cừ. Câu nói này chứng tỏ nhà vua cũng cho lời nói của