viên đại úy cố vấn tiểu đoàn trận ấy vì có thời gian lội ruộng với anh. Anh
đến Sài Gòn đầu tháng Tám nghỉ phép một tuần và tình cờ tôi gặp anh trên
đường, Việt cộng mà đơn vị anh đã chống chọi không còn là những tiểu
đoàn mà anh đụng độ cho đến lúc ấy. Họ có vẻ nhiều hơn quân số 300 của
bên anh và nhất là hỏa lực mạnh hơn. Chưa bao giờ anh nghe tiếng súng
rền của vũ khí tự động như thế. Việt cộng chôn chân ngay quân đội Sài Gòn
tại chỗ, giữ binh lính địch cho đến lúc họ thôi bắn và biến mất trong đêm
mặc dù những chiếc Huey tấn công bằng súng máy, đạn rốc két và sáu đợt
máy bay ném bom. Nếu họ ra khỏi hàng cây ẩn nấp thì chắc chắn họ đã tàn
sát tất cả hoặc một phần tiểu đoàn của tôi, viên đại úy nói.
Trong khoảng thời gian đó, một đại tá Quân lực Cộng hòa mà chúng tôi
đều kính trọng, Phạm Văn Đồng, trùng tên với thủ tướng Hà Nội, trở về
báo động sau một đợt đi thị sát vùng đồng bằng : Việt cộng làm lại vòng
hành quân Việt Minh đã vận dụng chống Pháp. Đại tá Đồng biết rõ điều
ông nói. Ông là một người dân tộc thiểu số miền Bắc, được gắn lon trong
quân đội Pháp và là một trong hai sĩ quan Quân lực Cộng hòa chỉ huy một
đơn vị cỡ lữ đoàn trong đội quân viễn chinh Pháp. Harkins làm gián đoạn
sự nghiệp của ông khi đề nghị Đạm thăng lên thiếu tướng không đúng lúc.
Khi biết việc ấy, ông bình luận “Bây giờ tôi chắc chắn Diệm sẽ trừng phạt
tôi. Ông ta nghĩ người Mỹ thích tôi đến mức ấy vì họ sẽ sử dụng tôi để làm
một cuộc đảo chính !”. Hai tuần lễ sau đó, Diệm bổ nhiệm Đồng làm thanh
tra “các ấp chiến lược”.
Những điềm báo trước thảm hại của Đồng đáng tiến hành một cuộc điều
tra. Do cuộc khủng hoảng Phật giáo chiếm nhiều thời gian và nghị lực của
chúng tôi, Halberstam và tôi quyết định cùng làm việc thành nhóm với
Perry của báo TIMES. Đại tá Đồng là một trong những nguồn thông tin quý
báu của chúng tôi. Ông nhận được số liệu và những điều cụ thể ở một viên
tướng ở ban tham mưu hỗn hợp Sài Gòn trong cuộc chiến tranh Pháp Việt
phục vụ dưới quyền ông. Tôi ở nhà ông một buổi tối ghi lại những dữ kiện,
phát hiện thấy mặc dù Cao nói dối, các sĩ quan tình báo Việt Nam ở vùng
đồng bằng cũng đưa ra những thông tin có giá trị nhưng không chuyển lên
Phủ tổng thống vì sẽ không được chấp nhận. Ở chỗ người Mỹ, thông tin
