vùng. Dù mất mát của cộng sản ra sao cũng không đủ nghiêm trọng để loại
những trung đoàn khỏi vòng chiến đấu một thời gian lâu dài.
Tuy những người Bắc Việt Nam và Việt cộng thiệt hại ít hơn trong thung
lũng sông Drang, cuộc hành quân Máy nghiền đã thể hiện đúng bản chất
của nó. Nhà cửa nông dân bị chà xát, 15 ấp bị san bằng, khoảng 1000 ngôi
nhà nát vụn hoặc cháy rụi trong ba ấp dọc đường số 1. Viên đại úy dẫn tôi
đến chỗ ấy là cố vấn của huyện trưởng. Ông đã thấy 12 ấp khác trong vùng
cũng bị hủy hoại như những ấp kia. Những hố bom, một số của bom 250
kilô, sâu đến ba mét và rộng sáu mét, nói lên quang cảnh đó.
Cũng như Quân lực Cộng hòa, quân đội Mỹ không nhận một trách nhiệm
nào về thường dân bị thương. Sự thiệt hại quan trọng nhưng còn đỡ khắc
nghiệt hơn sự tàn phá vật chất. Người già, đàn bà và trẻ con phần lớn đã
chạy trốn hoặc ẩn nấp trong hầm trong nhà. Tuy thế, người ta đánh giá có
hàng trăm người chết ở Tam Quan, một làng phía bắc vùng đồng bằng
trước đó là tổng hành dinh của quân lính Sài Gòn trong huyện, sau bị rơi
vào tay những người cộng sản . Thầy thuốc, phẫu thuật viên của Kỵ binh
bay và Quân lực Cộng hòa chữa trị hàng trăm dân thường bị thương nhẹ.
Những người bị thương nặng sống sót khá lâu lại đặt ra một vấn đề khác.
Nhân viên y tế chỉ chăm sóc sơ bộ rồi chuyển họ đi bệnh viên tỉnh ở Qui
Nhơn. Cũng như bệnh viện quân đội của chính quyền Sài Gòn dành cho
binh lính Quân lực Cộng hòa, người Mỹ chỉ chữa trị cho những người lính
và công dân Hoa Kỳ, những người Nam Triều Tiên, Philippines làm việc
cho họ ở Việt Nam . Đôi khi cũng có ngoại lệ người Việt Nam nhưng số
lượng rất hạn chế.
Khoảng 90 dân thường bị thương nặng ở các ấp ở Bồng Sơn được
chuyển đi bệnh viện ở Qui Nhơn. Nếu đây là một cơ sở thú ý thì Hội bảo vệ
động vật ở Hoa Kỳ đã cho đóng cửa. AID đã tiến hành cải tạo bệnh viện cũ
thời Pháp vào năm 1963 nhưng sự tha hóa thường có đã cản trở việc hoàn
thành. Nhà vệ sinh chưa làm xong. Không có vòi tắm, chậu rửa. Bệnh nhân
còn đi được làm vệ sinh ngay ở sân. Thiếu nhân viên và phần lớn các bác
sĩ, ý tá Việt Nam phục vụ đều lười, tha hóa và chỉ chăm sóc những bệnh
nhân có tiền. Những người nghèo nhờ gia đình chữa trị và đuổi ruồi. Những
