muộn gì khoa học cũng sẽ có trong tay định luật tiến hóa của các hình thái
hữu cơ - của trật tự bất biến của chuỗi xích dài những nguyên nhân và hệ
quả mà từng mắt xích của nó là tất cả mọi hình thái hữu cơ, cổ xưa cũng
như hiện đại...”? (Xem cuốn Lay Sermons của T. H. Huxley (1880), trang
214. Niềm tin của Huxley vào một thứ định luật tiến hóa được bộc lộ rất rõ
thông qua thái độ phê phán quá khích của ông đối với ý niệm về một định
luật về tiến bộ (không tránh khỏi). Điều này dường như có thể được giải
thích như sau: Huxley không những chỉ phân biệt một cách rạch ròi giữa
tiến hóa tự nhiên và tiến bộ, mà ông còn khẳng định (một cách đúng đắn
theo tôi) rằng hai thứ đó chẳng liên quan đến nhau bao nhiêu. Tôi có cảm
giác là cách phân tích rất thú vị của Julian Huxley về cái ông gọi là “sự
tiến bộ mang tính biến hóa” (Evolution, 1942, từ trang 559) phần nào củng
cố quan điểm này, mặc dù nhìn bề ngoài thì có vẻ như nó được đưa ra
nhằm xác lập một mối liên kết giữa tiến hóa và tiến bộ. Vì ông công nhận
rằng dù đôi khi tiến hóa có mang “tính tiến bộ”, nhưng thường thì không
(về quan điểm này và về định nghĩa “tiến bộ” của Huxley, xin xem chú
thích thứ năm của mục 28 sau đây). Mặt khác, việc nói mỗi sự phát triển
“tiến bộ” đều có thể được coi là tiến hóa chẳng qua cũng chỉ là khuôn sáo;
việc kế tiếp của những giống loài ưu trội được coi là một bước tiến bộ theo
như ông hiểu chắc đơn giản chỉ có nghĩa là chúng ta thường quen dùng
cụm từ “các giống loài ưu trội” để chỉ những giống loài thành công nhất,
những giống loài “tiến bộ” nhất).
Tôi cho rằng phải trả lời câu hỏi trên là “Không”, và việc đi tìm định luật về
“trật tự bất biến” đối với tiến hóa chắc chắn không thể nào là một việc làm
khả dĩ trong lĩnh vực phương pháp khoa học, cũng như trong sinh học hay
xã hội học. Những lí do tôi đưa ra là rất đơn giản. Quá trình tiến hóa của sự
sống trên trái đất, hay của xã hội loài người, là một quá trình lịch sử chỉ có
một. Ta có quyền mặc định rằng, một quá trình như vậy diễn ra phù hợp với
mọi thứ định luật nhân quả, chẳng hạn như những định luật cơ học, hóa học,
những định luật di truyền và phân li, những định luật chọn lọc tự nhiên,.v..v.
Tuy nhiên, việc mô tả quá trình tiến hóa lại không phải là một định luật mà
chỉ là một phát biểu ghi nhận cá biệt mang tính lịch sử.
