của các sự kiện (ngoại trừ có lẽ những ví dụ như kiểu sự chuyển động của
con lắc đồng hồ hay của Hệ Mặt Trời) đều có thể được mô tả hay giải thích
thông qua chỉ một định luật hay một tập hợp hữu hạn định luật nào đó là
một ý tưởng hoàn toàn sai lầm. Chẳng thể có các định luật về sự nối tiếp
nhau, mà cũng chẳng thể có những định luật về tiến hóa.
Thế nhưng Comte và Mill lại hình dung những định luật lịch sử của họ như
những định luật xác định một chuỗi sự kiện lịch sử theo trật tự xuất hiện
trên thực tế của chúng. Ta có thể nhận thấy điều này qua cách Mill nói về
một phương pháp “bao hàm việc thông qua nghiên cứu và phân tích những
thực kiện chung của lịch sử nhằm nỗ lực khám phá bằng được định luật của
sự tiến bộ; định luật này, một khi đã được xác lập, phải cho phép chúng ta
tiên đoán được những sự kiện sẽ xảy đến trong tương lai, chẳng khác gì khi
biết được một vài số hạng của một dãy vô hạn trong đại số học, ta sẽ có
được khả năng khám phá ra nguyên tắc về tính lặp đi lặp lại theo trình tự
trong sự cấu thành của dãy đó, và rồi tiên đoán được bất cứ số hạng nào
còn lại của dãy nếu ta được hỏi” (Mill, Logic, cuốn VI, Chương X, mục 3.
Để biết về lí thuyết “hiệu ứng lũy tiến” của Mill, xin xem thêm cuốn III,
Chương XV, từ mục 2 trở đi).
Bản thân Mill cũng tự phê phán phương pháp này; nhưng qua ý kiến phê
phán của mình (xem phần đầu của mục 28) Mill lại hoàn toàn thừa nhận
khả năng khám phá được những định luật về sự nối tiếp nhau giống như
những định luật về dãy số trong toán học, mặc dù ông vẫn thể hiện những
mối ngờ vực không biết liệu cái “trật tự nối tiếp nhau mà... lịch sử bộc lộ
cho ta thấy” có đủ “đồng đều một cách chuẩn xác” như đối với các dãy số
toán học hay không. (Mill hình như đã bỏ qua một sự việc là, chỉ đối với
những dãy số học và hình học đơn giản nhất mới có kiểu “một vài số hạng”
là đủ để phát hiện ra “nguyên lý” của chúng. Không có gì khó trong việc
tạo dựng những dãy số toán học phức tạp hơn trong đó dù có cả nghìn số
hạng cũng không đủ để phát hiện ra quy luật của chúng - kể cả biết chắc
rằng chúng có quy luật)
