cố gắng giải thích phải hàm chứa trong nó tất cả những điều kiện về tính có
giá trị hiệu lực của nó, bởi nếu không thế ta không thể khẳng định được tính
phổ quát của nó (hoặc tính không lệ thuộc, theo cách nói của Mill). Do vậy,
việc kiến giải nhân quả một sự lặp đi lặp lại theo trình tự là việc suy diễn
một định luật (có hàm chứa cả những điều kiện nhằm duy trì sự lặp đi lặp
lại theo trình tự đó), xuất phát từ một tập hợp những định luật khái quát hơn
đã được trắc nghiệm và được thừa nhận một cách độc lập.
Nếu giờ đây mang so sánh quan điểm của ta về kiến giải nhân quả với quan
điểm của Mill ta sẽ thấy không khác nhau nhiều nếu xét đến việc quy giản
các định luật thành các định luật có mức độ khái quát cao hơn, tức là đến
việc giải thích những sự lặp đi lặp lại theo trình tự trên cơ sở tính nhân quả.
Nhưng khi Mill thảo luận về phép kiến giải nhân quả đối với những sự kiện
cụ thể đơn lẻ, ta lại không thấy có sự phân biệt rõ ràng giữa (1) những định
luật phổ quát và (2) những điều kiện đặc thù ban đầu. Điều này chủ yếu là
do Mill đã tỏ ra thiếu rành mạch khi sử dụng thuật ngữ “nguyên nhân” khi
ông hiểu đôi lúc đó là những sự kiện cụ thể đơn lẻ, đôi lúc lại là những định
luật phổ quát. Ta hãy xem điều đó ảnh hưởng thế nào đến việc giải thích
hay việc quy giản các xu thế.
Xét về mặt logic thì việc giải thích hoặc quy giản các xu thế là một việc
không có gì phải băn khoăn. Chẳng hạn, hãy giả sử ta phát hiện thấy mọi
hành tinh đều đang ngày càng tiến gần vào Mặt Trời. Hệ Mặt Trời như vậy
phải là một hệ động lực học theo nghĩa của Comte. Nó hẳn phải trải qua
một quá trình phát triển hay hẳn phải có một lịch sử, với một xu thế xác
định. Vật lí học Newton có thể dễ dàng cắt nghĩa xu thế bằng việc giả định
(ta có cơ tìm được bằng chứng độc lập về điều này) rằng không gian giữa
các hành tinh có chứa đầy một loại vật chất trơ, chẳng hạn một loại khí nào
đó. Giả định này hẳn sẽ là một điều kiện đặc thù ban đầu mà ta cần phải
cộng thêm vào với những điều kiện ban đầu thông thường vốn cho ta biết vị
trí và tốc độ của các hành tinh tại một thời điểm cho trước. Nếu điều kiện
ban đầu mới này vẫn trường tồn qua thời gian, ta hẳn sẽ nhận ra một sự thay
đổi hay một xu thế mang tính hệ thống, vậy, nếu ta tiến lên coi sự thay đổi
là cái gì đó rất có ý nghĩa, thì nó sẽ phải có tầm ảnh hưởng đáng kể đến lĩnh
