thích nghi mới tồn tại, thì cuộc đấu tranh sinh tồn của chúng phải vô cùng
khắc nghiệt.
Nói ngắn gọn, đó là phương pháp của mọi môn khoa học dựa trên kinh
nghiệm. Thế nhưng còn phương pháp ta sử dụng để có được những lí thuyết
hay giả thuyết của mình thì sao? Những phép khái quát hóa quy nạp và
cách ta đi từ quan sát đến lí thuyết thì sao? Đối với thắc mắc này (và đối với
những luận điểm được đề cập ở mục 1 xét như chúng chưa được giải quyết
ở mục 26) thì tôi xin đưa ra hai câu trả lời. (a) Tôi tin rằng chẳng bao giờ
chúng ta tiến hành những phép khái quát hóa quy nạp hiểu theo nghĩa là ta
bắt đầu bằng những quan sát rồi từ đó cố suy ra những lí thuyết của mình
cả. Theo tôi thì thiên kiến mà ta có được theo lối này chỉ là một thứ ảo giác,
và rằng không ở một trình độ phát triển nào của khoa học mà ta lại không
bắt đầu với một cái gì đó mang tính chất của một lí thuyết, kiểu như một giả
thuyết, một thiên kiến hay một bài toán, thường là một bài toán công nghệ,
vốn ít nhiều hướng dẫn những quan sát của chúng ta và giúp ta lọc ra giữa
vô vàn những đối tượng quan sát những gì quan trọng với mình (để tham
khảo một ví dụ rất bất ngờ về cách mà lí thuyết đã dẫn đường cho thậm chí
cả những quan sát về thực vật (và thậm chí còn bị ảnh hưởng bởi thiên
kiến), xin xem O. Frankel, “Cytology and Taxonomy of Hebe, etc.” trong
tạp chí Nature, tập 147, trang 117).
Nhưng nếu đúng như vậy thì phương pháp loại trừ - không gì khác là
phương pháp thử sai đã được đề cập ở mục 24 - lúc nào cũng có thể áp dụng
được. Tuy nhiên, ở đây tôi nghĩ không cần thiết nhấn mạnh quá vào điểm
này. Bởi lẽ ta có thể nói (b) rằng xét từ góc độ khoa học thì không có gì
quan trọng lắm việc liệu ta có được những lí thuyết của mình bằng cách đi
ngay đến những kết luận không chắc chắn hay bằng cách tình cờ có được
chúng (tức là bằng “trực giác”), hoặc giả bằng một phương pháp quy nạp
nào đó. Câu hỏi “Thoạt tiên bạn phát hiện ra lí thuyết của mình như thế
nào?” có thể nói là một câu hỏi hoàn toàn mang tính cá nhân, ngược lại với
câu hỏi “Bạn trắc nghiệm lí thuyết của mình như thế nào?”, là câu hỏi duy
chỉ có nó liên quan đến khoa học. Và phương pháp trắc nghiệm được mô tả
