(“Bạn không xách nước bằng rổ được”; xem lại mục 20 ở trên). Đặc biệt
hơn nữa là, phát biểu ghi nhận cho rằng trên nguyên tắc ta sẽ không thể
“tiên đoán được một cách chính xác một trạng thái cụ thể” đã đặt ra bài
toán về tính không chính xác của tiên đoán (xem mục 5 ở trên). Tôi bảo
đảm rằng người ta có thể nói về thế giới vật lí đúng y như thế. Nhìn chung
thì chỉ bằng cách sử dụng phép cách li nhân tạo trong thực nghiệm ta mới
có thể tiên đoán được các sự kiện (Hệ Mặt Trời là một trường hợp ngoại lệ -
một trong những trạng thái cách li tự nhiên, không nhân tạo; một khi trạng
thái cách li của nó bị phá hủy do sự xâm phạm của một vật thể lạ đủ lớn thì
mọi dự đoán của chúng ta có khả năng bị đảo ngược). Chúng ta còn lâu mới
đủ sức tiên đoán, kể cả trong vật lí học, những kết quả của một tình huống
cụ thể, ví dụ dông tố hay hỏa hoạn.
Ở đây có thể đưa thêm một nhận xét vắn tắt về tính phức hợp (xem lại mục
4 ở trên). Chắc chắn là việc phân tích bất cứ tình huống xã hội nào đều sẽ
vô cùng khó khăn do tính phức hợp của nó. Nhưng điều đó cũng đúng cả
với bất cứ tình huống vật lí cụ thể nào (Một luận cứ ít nhiều tương tự có thể
được thấy trong cuốn Collected Works, tập II (1883 và 1933), các trang
259-60 của C. Menger). Có một định kiến rất phổ biến cho rằng các tình
huống xã hội mang tính phức hợp hơn nhiều so với các tình huống vật lí;
định kiến này xuất phát từ hai nguồn gốc. Một là do ta rất hay so sánh
những cái không nên mang ra so sánh; tôi muốn nói đến việc ta hay so sánh
một bên là những tình huống xã hội cụ thể và một bên là những tình huống
vật lí mang tính thực nghiệm đã được cách li (những tình huống sau may ra
chỉ có thể so với một tình huống xã hội nhân tạo được cô lập - ví như một
trại giam hoặc một cộng đồng thí điểm). Nguồn gốc thứ hai là niềm tin xưa
cũ cho rằng việc mô tả một tình huống xã hội sẽ phải bao hàm những trạng
thái tinh thần và có thể cả những trạng thái cơ lí của mỗi cá nhân có liên
quan (và không biết chừng còn có thể quy giản thành những trạng thái ấy).
Nhưng một niềm tin như vậy là vô căn cứ; thậm chí còn vô căn cứ hơn
nhiều so với nhu cầu không thể thực hiện được đòi hỏi rằng việc mô tả một
phản ứng hóa học cụ thể phải bao hàm được việc mô tả các trạng thái
nguyên tử và dưới nguyên tử của mọi hạt cơ bản có liên quan (mặc dù hóa
